خانمهایی که به هر دلیلی جراحی خارج کردن تخمدانها و رحم انجام میدهند، پس از جراحی دچار یائسگی در اثر جراحی میشوند. این امر، یک اتفاق کاملا طبیعی است. چرا که دیگر تخمدانی در بدن وجود ندارد تا استروژن تولید کند. پس، بدن وارد مرحله یائسگی میشود. در این شرایط، اگر فرد در سنین قبل از یائسگی باشد، هورمون درمانی جایگزین یا HRT (به انگلیسی: Hormone replacement therapy) به او پیشنهاد میشود. با انجام این روش، استروژن در بدن تامین میشود و شدت علائم یائسگی کاهش مییابد. البته، هورمون درمانی تنها در شرایط خاصی انجام میشود که در ادامه این مقاله از تافته به آنها میپردازیم.
هورمون درمانی (HRT) پس از یاسئگی در اثر جراحی
هورمونی درمانی جایگزین یا HRT یک روش درمانی برای خانمهایی است که در اثر جراحی، دچار یاسئگی شدهاند. در گذشته، یعنی حدودا تا اوایل دهه ۲۰ میلادی، این هورمون درمانی، به تمامی خانمها توصیه میشد. نه تنها خانمهایی که به واسطه جراحی یائسه شده بودند، بلکه خانمهایی هم که به طور طبیعی یائسه شده بودند، باید این هورمون درمانی را انجام میدادند.
اما در سالهای اخیر، با تحقیق روی ریسکهای استروژن درمانی و زیر سوال رفتن مزایای آن، بسیاری از پزشکان، تنها این هورمون درمانی را به خانمهایی که عمل خارج کردن تخمدان انجام دادهاند، توصیه میکنند. در واقع، شما باید قبل از انجام این هورمون درمانی، حتما با تمام ریسکها و مزایای آن آشنا شوید و با دید آگاهانه، هورمون درمانی انتخاب کنید.
HRT و یائسگی در اثر جراحی
قبل از هر چیزی باید با یائسگی در اثر جراحی آشنا شوید. یائسگی در اثر جراحی، زمانی رخ میدهد که خانمها بلافاصله پس از خارج کردن تخمدانها یا رحم، دچار یائسگی میشوند. جراحی خارج کردن تخمدانها، با نام اوفورکتومی شناخته میشود که در برخی موارد، همراه با خارج کردن رحم یا همان هیسترکتومی انجام میشود. یائسگی در اثر جراحی، برای خانمهایی که تنها جراحی هیسترکتومی انجام دادهاند، رخ نمیدهد. چرا که پس از این جراحی، تخمدانها همچنان استروژن تولید میکنند و فرد در آینده، به مرور زمان به صورت طبیعی وارد مرحله یائسگی میشود. البته، گاهی این جراحی باعث رسیدن یائسگی زودرس نیز میشود.
استروژن ترشح شده توسط تخمدانها، نقش مهمی در بدن دارد. این هورمون، روی مغز، استخوان، قلب و عروق خونی و… تاثیر میگذارد. زمانی که شما جراحی خارج کردن تخمدان انجام میدهید، سطح استروژن به صورت ناگهانی کاهش مییابد. این کاهش ناگهانی استروژن باعث شروع یائسگی همراه با علائم شدید میشود. هورمون درمانی در این شرایط به شما کمک میکند تا با عدم ترشح استروژن مقابله کنید و علائم یائسگی را کاهش دهید.
خانمهایی که جراحی برداشتن تخمدانها و رحم را همزمان انجام میدهند، باید استروژن درمانی جایگزین (ERT) انجام دهند. اما خانمهایی که تنها تخمدانهای خود را برداشتهاند، باید استروژن و پروژسترون را به طور همزمان دریافت کنند. چرا که استروژن به تنهایی ریسک سرطان رحم را افزایش میدهد ولی پروژسترون در کنار آن، این ریسک را از بین میبرد.
شرایط HRT بعد از یائسگی در اثر جراحی
در ادامه، به برخی از دلایل اصلی برای انجام HRT میپردازیم. شما برای درک بهتر و تصمیمگیری درستتر، باید به این موارد توجه کنید. دقت کنید که تنها برخی از این دلایل یا مزایا قطعی هستند. شما در نهایت باید با پزشک خود مشورت کنید و طبق نظر آن پیش بروید.
سن پایین
شما در سن جوانی جراحی انجام دادهاید و در اثر آن یائسه شدهاید. در واقع، شما در مرحله پیش یائسگی قرار دارید. اگر هورمون درمانی انجام ندهید، ریسکها و بیماریهای بیشتری برای شما رخ میدهد. در مقابل، خانمهای مسنتر که در مرحله پس یائسگی قرار دارند، با انجام هورمون درمانی، مشکلات زیادی برایشان رخ میدهد.
در واقع استروژن به روشهای متعددی روی بدن تاثیر میگذارد و این تاثیرات، نقش مهمی روی حفاظت از خانمهای جوان دارد. طبق تحقیقات انجام شده، پزشکان معتقدند که ریسک بیماریهای قلبی در خانمهایی که در مرحله پیش از یائسگی تخمدانهای خود را برداشتهاند، بیشتر است. تحقیقی که در سال ۲۰۰۶ انجام شد، نشان میدهد که خانمهایی که قبل از ۴۵ سالگی تخمدانهای خود را برداشتهاند، ۱.۷ برابر بیشتر احتمال مرگ به هر دلیلی را نسبت به دیگر خانمها دارند. همچنین، باعث دو برابر شدن ریسک بیماریهایی مانند پارکینسون و زوال عقل میشود. انجام هورمون درمانی در این شرایط به ممانعت از این اختلالات در خانمهای جوان کمک میکند و احتمال این خطرات و بیماریها را کاهش میدهد.
ممکن است این دلیل ارائه شده برای انجام هورمون درمانی، خلاف ریسکهای گفته شده درباره آن باشد. برای اثبات این موضوع، باید به یکی از پژوهشهای انجام شده، اشاره کنیم. در سال ۲۰۰۲، تحقیقی تحت عنوان Women`s Health Initiative انجام شد. در این تحقیق، خانمهایی با میانگین سن ۶۳ هورمون درمانی انجام دادهاند. طبق این تحقیق، هورمون درمانی با توجه به سنی که آن را آغاز میکنید، تاثیرات متفاوتی دارند. بنابراین، اگر سنین کمتر از ۵۰ الی ۴۵ سال دارید، حتما باید HRT را پس از یائسگی در اثر جراحی انجام دهید. در میانگین سن یائسگی یعنی ۵۱ سالگی، پس از چند سال هورمون درمانی، میتوانید تصمیم بگیرید که آیا میخواهید آن را ادامه میدهید یا خیر؟
علائم شدید یائسگی
در بسیاری از خانمها، علائم یائسگی مانند گر گرفتگی، خشکی واژن و اختلالات خواب، خیلی شدید است و سایر درمانها روی آنها جواب نمیدهند. اگر علائم شدید یائسگی دارید، هورمون درمانی یا HRT به شما در پیشگیری یا کاهش علائم کمک میکند. طبق تحقیقات، تقریبا HRT میتواند تا ۷۵ درصد گر گرفتگی در خانمهای یائسه را کاهش دهد.
سایر مزایای سلامتی
هورمون درمانی مزایای دیگری هم دارد که مربوط به سلامتی خانمها میشود. به عنوان مثال، هورمون درمانی باعث تراکم استخوانها شده و پوکی استخوان را کاهش میدهد. همچنین، درمان با استروژن و پروژسترون، ریسک پیشرفت سرطان کولورکتال را تا حدودی کاهش میدهد.
درمانهای دیگر
یکی از دلایلی که باعث میشود تا بسیاری از خانمها HRT انجام ندهند، انجام درمانهای دیگر است. شاید شما علائم چندانی پس از یائسگی در اثر جراحی نداشته باشید. شاید هم روشهای درمانی دیگر مانند سایر داروها یا تغییرات در سبک زندگی برای کاهش علائم یائسگی شما مفید باشد. در این صورت، نیازی به هورمون درمانی نیست و بهتر است که از درمانهای دیگر استفاده شود.
سن بالای ۵۰ سال
اگر شما در سن ۵۰ سال یا بالاتر هستید و در اثر جراحی یائسه شدهاید، نباید هورمون درمانی شروع کنید. چرا که شما دقیقا همزمان با سن طبیعی یائسگی، جراحی انجام دادید و به هر حال، ترشح استروژن در این سن به طور طبیعی کاهش پیدا میکند. طبق تحقیقات انجام شده، هر سن شما در هنگام هورمون درمانی بیشتر باشد، ریسک بیماریهای قلبی و عروقی برای شما بیشتر میشود.
ابتلا به بیماری کبدی
اگر مبتلا به بیماری کبدی هستید، قرص استروژن میتواند فشار زیادی به کبد شما وارد کند. پس، اگر قصد هورمون درمانی دارید و مبتلا به بیماری کبدی هستید، معمولا پزشکان به شما هورمون درمانی خوراکی را پیشنهاد نمیکنند. روشهای دیگری برای دریافت استروژن مانند ژلهای استروژن و پچها وجود دارد که گزینههای ایمنتری برای شما هستند.
عوارض جانبی
هورمونی درمانی نیز مانند هر روش درمانی دیگری، علائم و عوارض جانبی خاص خودش را دارد. بسیاری از پزشکان، عوارض جانبی هورمون درمانی را به علائم سندرم پیش قاعدگی تشبیه میکنند. برخی از عوارض آن، سینههای متورم و دردناک، حالت تهوع و سردرد است.
ریسک بیماریها و اختلالات
با انجام هورمون درمانی، شما در معرض ریسک بالاتر اختلالات سلامتی قرار میگیرد که حتما باید قبل از انجام آن، با این ریسکها آشنا باشید.
- هورمون درمانی ریسک سکته را در افراد افزایش میدهد.
- مصرف استروژن خوراکی ریسک ایجاد لخته خون را بالا میبرد. پچها، کرمها و ژلهای استروژن ریسک کمتری دارند.
- هورمون درمانی استروژن و پروژسترون احتمال ریسک حمله قلبی را کمی افزایش میدهد.
- چند پژوهش نشان میدهد که هورمون درمانی با استروژن و پروژسترون، احتمال ابتلا به سرطان پستان را افزایش میدهد. در هر ۱۰ هزار خانم، تنها ۸ نفر احتمالا به این دلیل سرطان پستان بگیرند. البته، اگر هورمون درمانی فقط با استروژن انجام شود و کمتر از ۶ ماه باشد، خطر ابتلا به سرطان پستان کاهش مییابد.
- شواهد دقیقی وجود ندارد ولی هورمون درمانی تنها با استروژن، ریسک ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش میدهد. این سرطان بسیار نادر بوده و ریسک آن خیلی کم است.
مقایسه ریسکها و مزایای HRT
با توجه به لیست بالاتر، بسیاری از ریسکهای هورمون درمانی، مزایای آن را تحت پوشش قرار میدهد. احتمالا با خود تصور میکنید که درمان خشکی واژن، ارزش ابتلا به سرطان را ندارد و کاملا پشیمان از انجام هورمون درمانی میشوید. به همین دلیل، ما قصد داریم که این ریسکها و مزایای هورمون درمانی را با یکدیگر مقایسه کنیم و تا توجه شما را به جزئیات دقیقتر کنیم.
همانطور که اشاره کردیم، ریسکهای هورمون درمانی قطعی نیستند و احتمال این ریسکها، خیلی خیلی کم هستند. برای مثال، طبق پژوهش Women’s Health Initiative در سال ۲۰۰۲، ERT میتواند ریسک سکته را تا ۳۹ درصد افزایش دهد. در واقع، این آمار در نگاه اول خیلی وحشتناک به نظر میرسد ولی بیایید کمی منطقی به آن نگاه کنیم. تقریبا از هر ۱۰هزار خانمی که ERT انجام نمیدهند، ۳۲ نفر آنها دچار سکته میشوند و از هر ۱۰هزار خانمی که ERT انجام میدهند، ۴۴ نفر دچار سکته میشوند.
از طرف دیگر، به مزایای هورمون درمانی جایگزین دقت کنید. با هورمون درمانی، علائم یائسگی در اثر جراحی کاهش پیدا میکند. در حالت طبیعی، از هر ۴ خانم، یک نفر دچار گر گرفتگی حاد میشود. هورمون درمانی، گر گرفتگی را تا ۷۵ درصد کاهش میدهد. در واقع، یعنی اگر یک خانم ۲۴ بار در هفته گر گرفتگی را تجربه کند، با انجام هورمون درمانی، تعداد آن به ۶ بار در هفته کاهش پیدا میکند. این مزیت، میتواند تفاوت بزرگ و مهمی در کیفیت زندگی فرد ایجاد کند.
انتخاب دریافت HRT پس از یائسگی در اثر جراحی
وقتی درباره هورمون درمانی جایگزین صحبت میکنید، تصمیمگیری اصلا آسان نیست. اطلاعات متفاوتی درباره این روش درمانی وجود دارد که خانمها را به اشتباه میاندازد. برای انجام HRT، باید عوامل مختلفی را در نظر بگیرید. عواملی از جمله سابقه خانوادگی، سن، عادات خود و… را در نظر بگیرید. در هنگام تصمیم گیری عجله نکنید و با پزشکان مختلفی مشورت کنید. فراموش نکنید که هورمون درمانی مزایا و ریسکهای متفاوتی برای هر فرد دارد. هورمون درمانی در سالهای گذشته، یک درمان معجزه آسا به نظر میرسید ولی حالا، بسیاری از پزشکان معتقدند که این روش درمان، یک شکست پزشکی است.
پس از مشورت با پزشکان مختلف و بررسی مزایا و ریسکهای هورمون درمانی، احساسات درونی خود را هم در نظر بگیرید. انجام اینکار پس از یائسگی در اثر جراحی به خودتان مربوط است و یک تصمیم شخصی به حساب میآید. در انتخاب خود دقت کنید و همه عوامل و جوانب را در نظر بگیرید.