یک بافت طبیعی در بدن وجود دارد که به آن آستر رحم گرفته می‌شود. این آستر رحم، حتما باید در داخل رحم رشد کند ولی در بسیاری از موارد، بافت داخلی رحم، در بخش‌های دیگری از بدن رشد می‌کند. این شرایط، یک موقعیت یا عارضه پزشکی به نام آندومتریوز را ایجاد می‌کند که مشابه با یک توده در بدن است. زمانی که بافت داخلی رحم، در بخش‌های دیگر بدن رشد کند، می‌تواند تخمدان، لوله‌های فالوپ و بخش‌های خارجی رحم را در برگیرد و چسبندگی رحم ایجاد کند. این شرایط، معمولا با درد همراه است که به فرد مبتلا، آلارم وجود یک عارضه لگنی را می‌دهد.
آندومتریوز چیست؟
آندومتریوز یک موقعیت پزشکی در خانم‌ها است که به سبب آن، بافت‌های طبیعی در داخل رحم یا آستر رحم، در دیگر بخش‌های بدن رشد می‌کنند. رشد این بافت‌ها در بخش‌های مختلفی از بدن مانند لوله‌های فالوپ، تخمدان‌ها، روده، خارج از رحم و دیگر قسمت‌های داخلی بدن انجام می‌شود. این بافت به مرور زمان باعث مسدود شدن لوله‌های فالوپ می‌شود یا روی تخمدان‌ها و بافت پوششی لگن رشد کرده و آنها را می‌پوشاند. در نهایت، رشد این توده در بدن، باعث ایجاد دردهای شدید شکمی می‌شود.
آندومتریوز، تنها رشد بافت‌های داخلی رحم در خارج از رحم نیست، بلکه، با تغییر هورمون‌ها در دوره پریود، این بافت‌ها شکسته می‌شوند و بافت زخم مانند یا چسبندگی‌های دردناک را ایجاد می‌کند. طبق تحقیقات و آمار موجود، تقریبا بیش از ۵.۵ میلیون نفر از زنان آمریکایی دارای علائم آندومتریوز هستند.
علائم اندومتریوز رحم
بیشترین علائم آندومتریوز مربوط به دردهای آن می‌شود. بسیاری از خانم‌هایی که به آندومتریوز مبتلا هستند، دردهای پیش از قاعدگی شدیدی را تجربه می‌کنند. این درد ممکن است تا دوره قاعدگی و حتی تا کمی پس از آن نیز ادامه پیدا کند. در بسیاری دیگر از خانم‌ها، درد قاعدگی وجود ندارد ولی آنها درد در هنگام برقراری رابطه جنسی یا پس از آن و درد در زمان انجام حرکات روده یا دفع ادرار را تجربه می‌کنند. برخی از خانم‌ها نیز، درد مداومی را در لگن و قسمت انتهایی پشت خود تجربه می‌کنند.
این دردها در تمام خانم‌هایی که به آندومتریوز مبتلا هستند، یکسان نیست. شدت و ضعف این دردها، به میزان پیشرفت بیماری و محل رشد توده بستگی دارد. در واقع، آندومتروز ممکن است در بسیاری از خانم‌ها، هیچ علائمی نداشته باشد یا علائم آن کاملا خفیف باشد.
کرامپ یا آندومتریوز؟
کرامپ یا دردهای قاعدگی، نوعی از دردهای طبیعی در بدن خانم‌ها است که به سبب انقباضات رحم در طول دوره قاعدگی رخ می‌دهد. معمولا این دردها شدت زیادی ندارند و با مصرف مسکن‌هایی که بدون نسخه به فروش می‌رسند، رفع می‌شوند. دردهای مربوط به آندومتریوز به این شکل نیست. در واقع، مشابه با دردهای قاعدگی است ولی مدت زمان این درد، خیلی طولانی‌تر از دردهای قاعدگی است.
برای شناسایی دردهای خود، دقت کنید که این دردها چند روز طول می‌کشد. اگر دردهای شما بیش از ۲ روز طول می‌کشد و به دلیل وجود این دردها، نمی‌توانید کارهای روزمره خود را انجام دهید، باید به پزشک مراجعه کنید تا دلیل آن شناسایی شود. همچنین، معمولا دردهای آندومتریوز، تا پس از دوره قاعدگی نیز ادامه پیدا می‌کند.
آندومتریوز و نوجوانان
آندومتریوز در نوجوانان هم وجود دارد ولی هیچ علائم خاصی از خود نشان نمی‌دهد. معمولا دردهای مربوط به آندومتریوز در نوجوانان با شروع اولین دوره قاعدگی، آغاز می‌شود. اگر درد قاعدگی خیلی شدیدی را تجربه می‌کنید و نمی‌توانید کارهای روزمره خود را انجام دهید، حتما برای این مشکل، به پزشک مراجعه کنید.
شاید در ابتدای مسیر درمان، از روش‌هایی مانند دنبال کردن علائم و تجویز دارو استفاده شود ولی به مرور زمان، با اطمینان از وجود آندومتریوز، درمان نوجوانان نیز مانند بزرگسالان انجام می‌شود.
اندومتریوز و ناباروری
یکی دیگر از علائم و مشکلات مربوط به آندومتریوز، ایجاد ناباروری در خانم‌ها است. حدود یک سوم از خانم‌هایی که مبتلا به آندومتریوز هستند، به دلایل نامشخصی امکان بارداری ندارند. شاید یکی از دلایل ایجاد ناباروری، جراحت‌هایی است که آندومتریوز روی رحم ایجاد می‌کند.
ناباروری در اثر آندومتریوز، کاملا قابل درمان است و هیچ جایی برای نگرانی وجود ندارد. معمولا برای درمان این مشکل، از درمان‌های دارویی استفاده می‌شود. همچنین، بارداری به تنهایی می‌تواند یک روش برای از بین بردن آندومتریوز و بهبود آن باشد.
آندومتریوز یا فیبروئید؟
یکی از دلایل بروز دردهای شدید قاعدگی، آندومتریوز است. البته، نمی‌توان به قطع گفت که تنها دلیل، آندومتریوز است. بسیاری از عارضه‌های دیگر زنانه مانند فیبروئید می‌توانند دردهای شدید قاعدگی را ایجاد کنند. فیبروئید در واقع همان توده‌های خوش خیم و غیر سرطانی در بافت عضله‌ای رحم هستند.
فیبروئید معمولا همراه با کرامپ‌های شدید و خونریزی‌های سنگین در دوره پریود است. فیبروئید نیز مانند آندومتریوز، دردهای متنوعی دارد و این دردها، هر زمان ممکن است که عود کنند.
چه چیزی باعث اندومتریوز می‌شود؟
در واقع هنوز هیچ دلیل قطعی و صد درصدی برای رشد بافت اندومتریال در خارج از رحم وجود ندارد ولی پزشکان چندین تئوری مطرح کرده‌اند که ممکن است به بروز آندومتریوز مربوط باشد. اولین و مهم‌ترین تئوری، نقش وراثت در این بیماری است. ممکن است که در اثر وراثت، بسیاری از این سلول‌های اندومتریال در هنگام تولد نیز موجود باشند ولی هیچ علائمی از خود نشان ندهند.
دومین تئوری، عدم خروج خون قاعدگی است. اگر خون قاعدگی که حاوی سلول‌های اندومتریال است، از بدن خارج نشود و به جای آن، در لوله‌های فالوپ و حفره لگنی جریان پیدا کند، آندومتریوز شکل می‌گیرد. البته، روش‌های دیگری هم برای جریان پیدا کردن سلول‌های اندومتریال در حفره‌های لگنی وجود دارد. به عنوان مثال، در زمان زایمان سزارین، اگر سیستم ایمنی نقض‌دار نتواند از شر سلول‌هایی که در محل اشتباه قرار گرفتند، خلاص شود، آندومتریوز ایجاد می‌شود.
سلول‌هایی که در تصویر بالا مشاهده می‌کنید، سلول‌های اندمتریالی هستند که از توده‌ای غیرطبیعی در تخمدان، برداشته شده‌اند.
اندومتریوز: چه کسی در معرض خطر ابتلا قرار دارد؟
ابتلا به آندومتریوز در خانم‌هایی بیشتر دیده می‌شود که:
- در دهه ۳۰ یا ۴۰ زندگی خود قرار دارند.
- باردار نشده‌اند.
- پریودهایی بیش از ۷ روز دارند.
- سیکل قاعدگی کمتر از ۲۸ روز دارند.
- قبل از ۱۲ سالگی، اولین پریود خود را تجربه کرده باشند.
- خواهر یا مادر آنها مبتلا به آندومتریوز باشد و از طریق وراثت به آن مبتلا شوند.
روش‌های تشخیص آندومتریوز
اولین و مهم‌ترین اقدام برای درمان آندومتریوز، اطمینان از وجود آن در بدنتان است. شما ابتدا باید مراحل تشخیص آندومتریوز را سپری کنید و سپس برای درمان آن اقدام کنید. از روش‌های زیر می‌توانید برای تشخیص آندومتریوز و اطمینان از وجود آن، استفاده کنید.
تشخیص: دنبال کردن علائم
یکی از راه‌های مهم و ساده برای تشخیص ابتلا به آندومتریوز، دنبال کردن علائم آن در خودتان است. الگوی علائم شما، به تشخیص آندومتریوز کمک می‌کند. برای دنبال کردن علائم خود، پرسش‌های زیر را پاسخ دهید.
- درد چه زمانی رخ می‌دهد؟
- شدت درد شما چقدر است؟
- درد شما معمولا چه مدت طول می‌کشد؟
- آیا در این مدت تغییری در درد خود احساس کرده‌اید؟
- آیا درد شما به قدری است که فعالیت‌های روزمره‌تان را محدود می‌کند؟
- آیا در هنگام سکس، انجام حرکات روده‌ای یا دفع ادرار درد دارید؟
تشخیص: مراجعه به پزشک
پس از دنبال کردن علائم خود و اطمینان از احتمال وجود آندومتریوز یا دیگر عارضه‌های لگنی، باید به پزشک مراجعه کنید. برای تشخیص دقیق‌تر، ابتدا علائمی را که در خود دنبال کرده‌اید، به پزشک بگویید. سپس، اگر موارد زیر را در خود مشاهده می‌کنید، آنها را با پزشک در میان بگذارید.
- اگر در هنگام برقراری رابطه جنسی یا پس از آن، درد دارید.
- اگر در هنگام دفع ادرار درد دارید.
- اگر در هنگام اجابت مزاج درد دارید.
- اگر در هنگام پریود، خونریزی شدیدی را تجربه می‌کنید.
- اگر خونریزی و پریودهای شما نامنظم است.
- اگر دائما دچار نفخ و یبوست می‌شوید.
- اگر نابارور هستید.
- اگر حالت تهوع دارید.
- اگر به دلیل درد زیاد دچار تغییر خلق و خو شده‌اید.
- اگر در بین دوره‌های قاعدگی خود، خونریزی یا لکه بینی دارید.
تشخیص: آزمایش لگنی
یکی دیگر از راه‌های تشخیص آندومتریوز، بررسی تخمدان‌ها، رحم و دهانه رحم به کمک آزمایش لگنی است. برای انجام این آزمایش، ابتدا باید به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید تا او علائم شما را بررسی کند. در این آزمایش، معمولا کیست تخمدان و زخم‌های داخلی که به هر دلیلی ایجاد شده‌اند، مشخص می‌شوند. همچنین، اگر مبتلا به عارضه لگنی دیگری مشابه با آندومتریوز باشید، در این آزمایش مشخص می‌شود.
تشخیص: اسکن لگن
روش دیگری که برای تشخیص آندومتریوز وجود دارد، اسکن لگنی است. البته، این روش تنها روش موجود برای تایید آندومتریوز نیست. روش‌های دیگی مانند فراصوت، سی تی اسکن و ام آر آی هم برای تشخیص آندومتریوز، مورد استفاده قرار می‌گیرند. به طور کلی، این روش‌ها برای شناسایی توده اندومتریال بزرگ یا انواع کیست‌ها، مناسب است.
در انجام این نوع از اسکن‌ها، از امواج صوتی، اشعه ایکس، میدان مغناطیسی یا پالس‌های رادیو فرکانسی برای ایجاد تصویر استفاده می‌شود. این نوع از روش‌های تشخیص آندومتریوز، هیچ‌گونه دردی ندارد و به سادگی انجام می‌شوند.
فراصوت یکی از انواع اسکن‌های لگنی است. این تست از امواج صوتی با فرکانس بالا برای عکس‌برداری از اندام تناسلی استفاده می‌کند. برای انجام این آزمایش، تکنسین ابتدا حسگر فراصوت یا ترنسدیوسر را وارد واژن می‌کند یا آن را روی شکم حرکت می‌دهد. آزمایش فراصوت، همیشه نمی‌تواند آندومتریوز را نشان دهد ولی برای ردیابی کیست‌های تخمدان، روش مناسب و دقیقی است.
ام آر آی هم از انواع اسکن‌های لگنی است که بدون استفاده از اشعه ایکس انجام می‌شود. در این آزمایش، یک تصویر واضع از داخل بدن گرفته می‌شود. برای انجام MRI، از امواج مغناطیسی بزرگ، رادیویی و کامپیوتر استفاده می‌شود و عکس نهایی به دست می‌آید. انجام تست MRI، به پزشکان کمک می‌کند تا برای انجام عمل جراحی روی مبتلایان به آندومتریوز آماده شوند.
تشخیص: لاپاراسکوپی
لاپاراسکوپی، یک روش نهایی و کاملا مطمئن برای تشخیص آندومتریوز است. در واقع، این روش تشخیص، نوعی جراحی شکم است. در این جراحی، ابتدا پزشک جراح، یک شکاف کوچک در زیر ناف ایجاد کرده و از طریق آن شکاف، شکم را با گاز پر می‌کند. سپس، لاپاراسکوپ را از طریق شکاف، وارد شکم می‌کند. لاپاراسکوپ یک وسیله خیلی کوچک برای دیدن اعضای داخل شکم است. پس از ورود لاپاراسکوپ، دکتر به طور کامل داخل شکم را بررسی می‌کند.
در صورت تایید وجود آندومتریوز، مقداری از بافت آن را برای آزمایش، از شکم خارج می‌کند و آزمایشات مورد نظر روی آن بافت انجام می‌شود. لاپاراکسوپی یک روش برای خارج کرده آندومتریوز هم است.
روش‌های درمان آندومتریوز
حالا از وجود آندومتریوز در بدن خود مطمئن شده‌اید، باید منتظر نظر پزشک برای شروع درمان آندومتریوز بمانید. معمولا با توجه به میزان رشد آندومتریوز و شدت دردهای آن، روش‌های درمان متفاوتی انتخاب می‌شود که در ادامه، به همه آنها می‌پردازیم.
درمان: مسکن
یکی دیگر از روش‌ها برای کاهش علائم آندومتریوز، مصرف داروهای مسکن است. مسکن‌هایی مانند استامینوفن، داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ناپروکسن و ایبوبروفن، برای کاهش دردهای آندومتریوز مناسب هستند. این مسکن‌ها، به صورت موقتا می‌توانند دردها و کرامپ‌های مربوط به آندومتریوز را کاهش دهند. البته، باید بدانید که مصرف این مسکن‌ها، هیچ کمکی به درمان آندومتریوز نمی‌کند و تنها روشی ساده برای تسکین دردهای آن است.
درمان: قرص‌های ضدبارداری
قرص‌های خوراکی ضدبارداری، یکی از مرسوم‌ترین روش‌های درمان اندومتریوز است. این قرص‌ها، سطوح هورمون‌های استروژن و پروژسترون را کنترل می‌کنند و از این رو، باعث کوتاه‌تر شدن و سبک‌تر شدن دوره‌های پریود شما می‌شوند. معمولا با مصرف این قرص‌ها، دردهای آندومتریوز نیز تسکین پیدا می‌کند و قاعدگی‌هایی به مراتب با درد کمتر تجربه می‌شود. مصرف این قرص‌ها، باعث توقف رشد آندومتریوز می‌شود.
معمولا پزشکان در مرحله اولیه درمان آندومتریوز، قرص‌های ضدبارداری را تجویز می‌کنند. ممکن است که تجویز است داروها، به صورت مداوم باشد یا درمان تها با پروژسترون انجام شود. درمان تنها با پروژسترون، معمولا به صورت ترزیق انجام می‌شود. همچنین، باید بدانید که این روش درمان، یک روش قطعی برای درمان آندومتریوز نیست و معمولا با قطع مصرف دارو، علائم مجددا عود می‌کنند.
درمان: سایر درمان‌های هورمونی
دیگر روش‌های هورمونی، از طریق مصرف دارو یا تزریق صورت می‌گیرند. این روش‌های درمانی، باعث یائسگی در اثر هورمون درمانی می‌شوند. این نوع یائسگی، یک یائسگی دروغین است که باعث خلاصی از درد پریود و آندومتریوز می‌شود. در این روش درمانی، از ترکیباتی هورمونی گنادوتروپین (GnRH agonists) مانند لوپرون، زولادکس و Synarel استفاده می‌شود. این هورمون‌ها، از ترشح هورمون‌های زنانه جلوگیری می‌کنند.
همان‌طور که اشاره کردیم، پس از انجام این روش درمانی، یائسگی شکل می‌گیرد و علائم یائسگی در فرد دیده می‌شود. این علائم شامل گر گرفتگی، خشکی واژن، تغییر در خلق و خو، خستگی، افسردگی و کاهش تراکم استخوان می‌شوند. به طور کلی، این روش درمان، عوارض جانبی زیادی دارد و با کاهش سطح استروژن به صورت غیرطبیعی در بدن، عوارض دیده می‌شوند. این عوارض شامل کوچک‌تر شدن سینه‌ها، افزایش وزن، آکنه در صورت و بدن، رویش موهای زائد در صورت، بروز بیماری‌های مادرزادی، تغییر در صدا و خلق و خو می‌شود.
درمان: خارج نمودن
خارج کردن توده اندومتریوز، یکی از رایج‌ترین روش‌های درمان است که درصد موفقیت نسبتا خوبی دارد. طی لاپاراسکوپی انجام شده برای تشخیص آندومتریوز، در صورت نیاز، چسبندگی یا توده اندومتریال از شکم خارج می‌شود. معمولا پس از خارج کردن آندومتریوز، درد فرد مبتلا، کاهش پیدا می‌کند ولی تقریبا یکسال پس از جراحی، حدود ۴۵ درصد زنان، مجددا دچار آندومتریوز می‌شوند.
معمولا پس از انجام بسیاری از روش‌های درمان آندومتریوز، توده مجددا رشد می‌کند و به مرور زمان، علائم افزایش پیدا می‌کنند. به همین دلیل، بهتر است که چند درمان به طور همزمان انجام شود. هورمون درمانی پس از جراحی، درصد موفقیت را افزایش می‌دهد و از رشد مجددا آندومتریوز جلوگیری می‌کند.
درمان: عمل باز
در مواردی که آندومتریوز رشد زیادی کرده باشد و بخش‌هایی از بافت‌های داخلی را گرفته باشد، لاپاراتومی یا جراحی باز شکمی انجام می‌شود. در این نوع از جراحی، توده خارج شده و ممکن است که به همراه آن، رحم یا تخمدان‌ها نیز برداشته شوند. چرا که انجام این جراحی، تنها به خانم‌هایی توصیه می‌شود که رشد آندومتریوز در بخش‌های دیگر بدن آنها انجام شده است. به عنوان مثال، آندومتریوز بخشی از رحم یا تخمدان آنها را گرفته است.
این روش درمان، درصد موفقیت خیلی بالایی دارد ولی همچنان حدود ۱۵ درصد خانم‌ها، پس از انجام این جراحی مجددا دچار آندومتریوز می‌شوند. برای جلوگیری از این اتفاق، بهتر است که پس از انجام جراحی، دائما تحت نظر پزشک باشید و از روش‌هایی مانند مصرف دارو برای جلوگیری از رشد مجدد استفاده کنید.
بارداری با وجود اندومتریوز
همان‌طور که اشاره کردیم، بارداری در سن نسبتا پایین، می‌تواند باعث از بین رفتن آندومتریوز شود. معمولا به خانم‌هایی که دارای توده کوچکی از آندومتریوز هستند، بارداری پیشنهاد می‌شود. همچنین، اگر توده بزرگ باشد، پس از انجام جراحی لاپاروسکوپی، میزان بارداری در فرد بیشتر می‌شود. در واقع، اگر آندومتریوز باعث نازایی در خانم شده باشد، ابتدا باید آن درمان شود و سپس، بارداری صورت بگیرد.
اگر با انجام روش‌های درمان مختلف، باز هم فرد امکان بارداری نداشته باشد، لقاح مصنوعی یک جایگزین مناسب برای لقاح طبیعی است. در لقاح مصنوعی، اسپرم و تخمک در آزمایشگاه با یک ترکیب می‌شوند و جنین تولید شده در داخل رحم قرار می‌گیرد.
برآمدن از عهده‌ی اندومتریوز
به طور کلی، هیچ روش دقیق و موثری برای پشگیری از آندومتریوز وجود ندارد ولی شما با داشتن یک سبک زندگی سالم، می‌توانید احتمال مبتلا به آن را کاهش دهید. برای داشتن سبک زندگی سالم، ورزش را در روتین روزانه خود قرار دهید. ورزش باعث افزایش جریان خود، کاهش درد و افزایش میزان اندورفین که نوعی تسکین دهنده درد در بدن است، شود. طب سوزنی، یوگا، ماساژ و مدیتیشن، روش‌های دیگری برای کاهش دردها و علائم آندومتریوز هستند.
علاوه بر این موارد، تغذیه نیز مهمی در سلامتی بدن ایفا می‌کند. اگر تغذیه سالمی داشته باشید، کمتر دچار می‌شوید و پریودهای سبک‌تری را تجربه می‌کنید. برخی از مواد غذایی و گیاهان دارویی، دارای خواصی برای کاهش دردهای قاعدگی هستند. با مصرف آنها، می‌توانید دردهای تسکین دهید.
پایانی برای اندومتریوز وجود دارد؟
در بسیاری از خانم‌ها، آندومتریوز با آغاز یائسگی از بین می‌رود. برخی دیگر از زنان نیز با بارداری، از آندومتریوز خلاص می‌شوند. از آنجایی درصد موفقیت بیشترین روش‌های درمان آندومتریوز کم است و احتمال رشد مجدد آن وجود دارد، بهتر است که رشد آندومتریوز را تا سنین بارداری یا یائسگی متوقف است. البته، این موضوع به نظر پزشکتان بستگی دارد ولی به طور کلی، با توقف رشد آندومتریوز، می‌تواند از بروز عوارض و علائم شدید آن جلوگیری کنید. رشد آندومتریوز، ممکن است که بسیاری از بخش‌های داخلی بدن مانند رحم، تخمدان و حتی روده را در برگیرد.