تخمک‌گذاری فرآیندی است که طی آن یک تخمک بالغ از تخمدان آزاد می‌شود و آماده‌ی لقاح توسط اسپرم می‌شود. این رویداد معمولا در اواسط چرخه قاعدگی رخ می‌دهد و بخشی کلیدی از چرخه باروری است. داشتن اطلاعات درباره تخمک‌گذاری برای کسانی که قصد بارداری دارند یا از روش‌های طبیعی برای پیشگیری از بارداری استفاده می‌کنند اهمیت ویژه‌ای دارد. آگاهی از زمان تخمک‌گذاری می‌تواند به برنامه‌ریزی دقیق‌تر برای بارداری یا جلوگیری از آن کمک کند، زیرا درک بهتر از چرخه‌های باروری منجر به تصمیم‌گیری‌های آگاهانه‌تر می‌شود.
تخمک گذاری چیست؟
تخمک‌گذاری یک فرآیند پیچیده و حیاتی در سیستم تولیدمثل زنان است که از طریق هماهنگی دقیق هورمون‌ها و واکنش‌های فیزیولوژیک تنظیم می‌شود. این فرآیند به طور معمول در اواسط چرخه قاعدگی رخ می‌دهد و به آزادسازی یک تخمک بالغ از تخمدان می‌انجامد. تخمک آزاد شده به لوله‌های فالوپ می‌رود و منتظر اسپرم می‌ماند. اینجا زمانی است که بدن زن برای بارداری به طور فعال آماده می‌شود.
این هماهنگی هورمونی توسط هورمون‌های FSH و LH که از غده هیپوفیز ترشح می‌شوند، کنترل می‌گردد. در ابتدا، هورمون FSH به رشد فولیکول‌ها کمک می‌کند و پس از آن با افزایش سطح هورمون LH، تخمک از تخمدان آزاد می‌شود. این تغییرات هورمونی، علاوه بر کنترل فرآیند تخمک‌گذاری، بر تغییرات در دمای بدن و همچنین ترکیب مخاط سرویکس تاثیر می‌گذارد که هر دو از نشانگرهای رایج برای شناسایی زمان تخمک‌گذاری هستند.
به‌طور معمول، چرخه تخمک‌گذاری به دو بخش تقسیم می‌شود؛ فاز فولیکولی و فاز لوتئال. در فاز فولیکولی، رشد فولیکول‌های تخمدان شروع می‌شود و با افزایش سطح استروژن، ضخامت دیواره رحم برای استقبال از تخمک بارور شده، زیاد می‌شود. در صورتی که لقاح انجام نشود، در مرحله لوتئال، سطح هورمون‌ها کاهش می‌یابد و پوشش داخلی رحم فرو می‌ریزد که در نهایت به خونریزی قاعدگی منجر می‌شود.
علائم تخمک گذاری چیست؟
خانم‌ها در طول تخمک گذاری ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:
- تغییر در ترشحات دهانه رحم: در زمان تخمک‌گذاری، ترشحات دهانه رحم به اوج شفافیت و لغزندگی خود می‌رسند و معمولا شبیه سفیده تخم‌مرغ می‌شوند. این تغییرات به اسپرم کمک می‌کند تا راحت‌تر به سمت تخمک حرکت کند و برای چند روز قبل و بعد از تخمک‌گذاری به اوج می‌رسد.
- درد تخمک‌گذاری (میتل اشمرتز): برخی از زنان در یک سمت پایین شکم خود درد خفیف و موقتی احساس می‌کنند که به دلیل آزاد شدن تخمک از تخمدان است. این درد ممکن است به شکل گرفتگی خفیف یا تیز و ناگهانی باشد و به مدت چند دقیقه تا یک روز ادامه داشته باشد.
- لکه‌بینی یا خونریزی خفیف: در زمان تخمک‌گذاری، ممکن است خونریزی بسیار کمی مشاهده شود که به دلیل پاره شدن فولیکول حاوی تخمک رخ می‌دهد. این لکه‌بینی معمولاً به صورت خون قرمز یا قهوه‌ای دیده می‌شود و معمولا کوتاه‌مدت است.
- حساسیت و درد در ناحیه سینه‌ها: در نتیجه تغییرات هورمونی، سینه‌ها ممکن است در زمان تخمک‌گذاری حساس‌تر، سنگین‌تر و دردناک‌تر شوند. این تغییرات معمولاً ناشی از افزایش سطح هورمون پروژسترون پس از تخمک‌گذاری است.
- افزایش میل جنسی: بسیاری از زنان در زمان تخمک‌گذاری افزایش میل جنسی را تجربه می‌کنند که به دلیل ترشح هورمون‌های خاص در این دوره است و احتمال باروری را افزایش می‌دهد.
- افزایش جزئی دمای پایه بدن: بعد از تخمک‌گذاری، دمای پایه بدن به دلیل افزایش سطح پروژسترون کمی بالا می‌رود. این تغییر دمایی کوچک که با استفاده از دماسنج حساس قابل اندازه‌گیری است، معمولا در حدود ۰.۵ درجه سانتی‌گراد افزایش پیدا می‌کند و می‌تواند نشان‌دهنده تخمک‌گذاری باشد.
- بزرگ‌تر و نرم‌تر شدن دهانه رحم: دهانه رحم در زمان تخمک‌گذاری بالاتر، نرم‌تر و بازتر می‌شود که این تغییرات می‌تواند در طول دوره قاعدگی احساس شود. برای مشاهده این تغییرات، نیاز به شناخت کافی از حالت‌های مختلف دهانه رحم در طول چرخه است.
- احساس نفخ: در برخی از زنان، نفخ شکم نیز در زمان تخمک‌گذاری رخ می‌دهد که به دلیل تغییرات هورمونی و افزایش احتباس آب در بدن است و ممکن است باعث احساس ناراحتی شود.
تخمک گذاری چه زمانی انجام می‌شود؟
تخمک‌گذاری معمولا در میانه چرخه قاعدگی رخ می‌دهد و بیشتر در روز چهاردهم برای چرخه‌های ۲۸ روزه مشاهده می‌شود. اما این فرآیند آن‌قدر هم که در نگاه اول به نظر می‌رسد، دقیق نیست. زمان تخمک‌گذاری نه تنها از زنی به زن دیگر متفاوت است، بلکه در هر چرخه نیز ممکن است کمی تغییر کند.
برای اغلب زنان، تخمک‌گذاری حدود ۱۴ روز پیش از شروع قاعدگی بعدی اتفاق می‌افتد، حتی اگر طول چرخه کمی کوتاه‌تر یا بلندتر باشد. در یک چرخه ۲۸ روزه، این بدان معنا است که تخمک‌گذاری معمولا بین روزهای ۱۰ تا ۱۷ رخ می‌دهد، اما این بازه بسته به شرایط جسمانی فرد ممکن است متغیر باشد.
در همین چرخه پیچیده، باروری فقط در طی پنجره‌ای به نام پنجره باروری امکان‌پذیر است که از ۵ روز پیش از تخمک‌گذاری تا روز بعد از آن ادامه دارد. این به دلیل این است که اسپرم می‌تواند تا ۵ روز در بدن زن زنده بماند، اما تخمک تنها بین ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از آزاد شدن زنده می‌ماند.
اگر چرخه‌ها به طور منظم ثبت و تحلیل شوند، می‌توان از تغییرات دمای پایه بدن و همچنین تغییرات مخاط سرویکس برای تشخیص این پنجره استفاده کرد. این روش‌ها با توجه به افزایش دما و مخاط لغزنده در حوالی تخمک‌گذاری، می‌توانند به تشخیص دقیق‌تر زمان تخمک‌گذاری کمک کنند.
محاسبه زمان تخمک گذاری چگونه انجام می‌شود؟
شاید برایتان سوال باشد که چگونه می‌توانید زمان تخمک گذاری را محاسبه کنید. از طریق روش‌های زیر می‌توانید به طور تقریبی حدس بزنید که تخمک گذاری چه زمانی انجام می‌شود:
محاسبه تخمک‌گذاری با روش تقویم
در چرخه‌های قاعدگی منظم، زمان تخمک‌گذاری به طور متوسط ۱۴ روز قبل از پریود بعدی اتفاق می‌افتد. برای تعیین این روز، لازم است حداقل شش ماه طول چرخه‌های قاعدگی خود را ثبت کنید و با محاسبه میانگین آن، ۱۴ روز از پایان هر چرخه کم کنید. این روش معمولا برای زنانی با چرخه‌های ۲۸ روزه بسیار موثر است.
استفاده از تغییرات ترشحات دهانه رحم برای پیش‌بینی تخمک‌گذاری
یکی از نشانه‌های برجسته نزدیک به تخمک‌گذاری، تغییر در ترشحات دهانه رحم است که شفاف و کش‌دار می‌شوند. این ترشحات، مانند سفیده تخم مرغ، نشانه‌ای از زمان بالای باروری هستند و نشان می‌دهند که بدن برای تخمک‌گذاری آماده است.
اندازه‌گیری دمای پایه بدن
افزایش جزئی دمای پایه بدن، در حدود ۰.۵ تا ۱ درجه سانتی‌گراد پس از تخمک‌گذاری رخ می‌دهد. این تغییر دمایی به دلیل ترشح هورمون پروژسترون است و با استفاده از دماسنج‌های حساس قابل تشخیص است. به طور مرتب دمای بدن را صبح‌ها قبل از بلند شدن از تخت اندازه‌گیری کنید تا تغییرات آن را ثبت کنید.
تست‌های خانگی تشخیص تخمک‌گذاری
کیت‌های تخمک‌گذاری که به راحتی از داروخانه‌ها قابل تهیه هستند، سطح هورمون LH در ادرار را تشخیص می‌دهند. افزایش سطح این هورمون به معنای وقوع تخمک‌گذاری طی ۲۴ تا ۳۶ ساعت آینده است. این روش خصوصا برای افرادی با چرخه‌های نامنظم مفید است.
بررسی تغییرات دهانه رحم برای تعیین زمان تخمک‌گذاری
دهانه رحم در زمان تخمک‌گذاری نرم‌تر، بازتر و بالاتر می‌شود. برای شناسایی دقیق این تغییرات، لازم است از الگوی طبیعی دهانه رحم در روزهای مختلف چرخه قاعدگی خود آگاه باشید. این روش همراه با سایر روش‌ها به تعیین دقیق‌تر زمان تخمک‌گذاری کمک می‌کند.
تخمک گذاری چند روز طول می‌کشد؟
تخمک‌گذاری در چرخه قاعدگی یک رویداد کوتاه اما حیاتی است که خود تنها حدود ۲۴ ساعت طول می‌کشد. در طول این بازه زمانی، تخمک بالغ شده از تخمدان آزاد می‌شود و منتظر می‌ماند تا با اسپرم لقاح پیدا کند. اگر لقاح انجام نشود، تخمک از بین می‌رود و چرخه قاعدگی ادامه می‌یابد. اما در کنار این ۲۴ ساعت، به دلیل طول عمر اسپرم که می‌تواند تا پنج روز در دستگاه تناسلی زن زنده بماند، بازه‌ای به نام «پنجره باروری» وجود دارد که از پنج روز قبل از تخمک‌گذاری تا یک روز بعد از آن ادامه دارد و در این زمان احتمال بارداری بسیار بالا است.
مطالعات نشان می‌دهند که برای اکثریت زنان با چرخه قاعدگی ۲۸ روزه، تخمک‌گذاری در حدود روز چهاردهم رخ می‌دهد، اما این زمان برای افرادی با چرخه‌های نامنظم یا متفاوت می‌تواند متغیر باشد و حتی تا روزهای ۱۰ تا ۲۲ چرخه نیز رخ دهد. مطالعه‌ای که در Journal of Medical Internet Research انجام شده، نشان می‌دهد که تنها ۱۰٪ از زنان در روز چهاردهم چرخه تخمک‌گذاری دارند، در حالی که برای بسیاری این زمان زودتر یا دیرتر از روز چهاردهم است.
چه عواملی بر تخمک گذاری تاثیر می‌گذارند؟
تخمک‌گذاری تحت تاثیر عوامل متعددی قرار می‌گیرد که در عملکرد طبیعی سیستم تولیدمثلی نقش اساسی دارند.
- برخی از مهم‌ترین عوامل موثر شامل سن، شاخص توده بدنی، سطح استرس، تغذیه و عوامل محیطی است.
- همچنین، بیماری‌هایی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) و اندومتریوز می‌توانند منجر به بی‌نظمی در تخمک‌گذاری شوند.
- هورمون‌های مختل‌کننده غدد درون‌ریز که در محصولاتی مانند پلاستیک‌ها و آفت‌کش‌ها یافت می‌شوند، نیز تاثیر منفی بر تخمک‌گذاری دارند.
- مصرف داروهای شیمی‌درمانی و پرتودرمانی، به‌ویژه برای افرادی که تحت درمان سرطان هستند، نیز به‌عنوان عوامل دیگری شناخته شده‌اند که به طور قابل‌توجهی بر توانایی تخمک‌گذاری و باروری اثر می‌گذارند.
رابطه تخمک گذاری و بارداری چیست؟
رابطه تخمک‌گذاری و بارداری به نحوی است که هر ماه، تخمک بالغی از تخمدان آزاد می‌شود و تنها در طول یک بازه کوتاه ۱۲ تا ۲۴ ساعته امکان بارداری را فراهم می‌کند. پس از تخمک‌گذاری، تخمک در لوله‌های فالوپ منتظر اسپرم می‌ماند تا لقاح اتفاق بیفتد.
با این حال، به دلیل توانایی اسپرم در زنده ماندن تا پنج روز در محیط مناسب دستگاه تناسلی زن، بهترین شانس برای بارداری در چند روز قبل از تخمک‌گذاری و خود روز تخمک‌گذاری است. به بیان دیگر، این بازه زمانی پنج تا شش روزه به عنوان پنجره باروری شناخته می‌شود و به‌طور خاص با افزایش احتمال بارداری همراه است.
در پژوهشی که توسط Cleveland Clinic انجام شده، مشخص شد که لقاح زمانی اتفاق می‌افتد که اسپرم و تخمک در زمان و مکان مناسب در لوله‌های فالوپ به هم برسند. در صورت لقاح موفق، تخمک بارور شده به سمت رحم حرکت می‌کند و در نهایت به دیواره رحم متصل می‌شود. از این مرحله، بارداری به دلیل ترشح هورمون‌های ضروری برای حفظ تخمک بارور شده آغاز می‌شود.
این فرایند نشان می‌دهد که درک دقیق زمان تخمک‌گذاری و برنامه‌ریزی برای مقاربت در روزهای پیش از تخمک‌گذاری می‌تواند شانس بارداری را به طور چشم‌گیری افزایش دهد. اگرچه تخمک‌گذاری معمولا در روز چهاردهم یک چرخه ۲۸ روزه اتفاق می‌افتد، بسیاری از زنان چرخه‌های متنوعی دارند و تخمک‌گذاری آن‌ها ممکن است در بازه‌ای از روزهای چرخه اتفاق بیفتد، بنابراین استفاده از کیت‌های تشخیص تخمک‌گذاری یا روش‌های دیگر مانند اندازه‌گیری دمای پایه بدن می‌تواند به تشخیص دقیق‌تر این زمان کمک کند.
کلام آخر
تخمک‌گذاری به فرآیندی اشاره دارد که در آن یک تخمک بالغ از تخمدان آزاد شده و آماده‌ی لقاح می‌شود. این رخداد، که معمولاً حدود ۱۲ تا ۱۶ روز پیش از شروع پریود بعدی رخ می‌دهد، نقش حیاتی در باروری دارد. زمان تخمک‌گذاری می‌تواند تحت تاثیر عواملی همچون سن، وزن بدن، سطح استرس و وضعیت سلامت قرار گیرد. شناخت دقیق زمان تخمک‌گذاری، که می‌تواند از طریق روش‌هایی مانند تقویم قاعدگی یا کیت‌های خانگی محاسبه شود، به افراد کمک می‌کند تا تصمیم‌گیری بهتری برای بارداری یا پیشگیری از آن داشته باشند و کنترل بیشتری بر سلامت باروری خود پیدا کنند.