آمنوره یا بی‌دشتانی (amenorrhea) به پریود نشدن در بانوانی گفته می‌شوند که به سن باروری رسیده باشند. به‌طورکلی آمنوره شامل دودسته بندی آمنوره اولیه و آمنوره ثانویه می‌شود. هر کدام از این آمنوره‌ها باتوجه‌به نوع و علت آمنوره روش درمان متفاوتی دارند.
آمنوره اولیه بیشتر به ناهنجاری‌های اکتسابی یا بیماری‌های ژنتیکی بعد از تولد در فرد بروز پیدا می‌کند. درحالی‌که آمنوره ثانویه برای بانوانی رخ می‌دهد که قاعدگی منظمی داشته باشند؛ اما پریود آن‌ها برای سه دوره پشت‌سرهم رخ ندهد. برای بانوانی که به فرزندان خود شیر می‌دهند یا دوران بارداری را سپری می‌کنند وجود این اختلال شدیدتر است. همچنین اضطراب و استرس و داشتن بیماری‌های مزمن در ایجاد آمنوره ثانویه اثرگذار هستند. در این مقاله از تافته قصد داریم تا به بررسی بیشتر آمنوره ثانویه، عوامل و راه‌های درمان آن بپردازیم. با ما تا انتها همراه باشید.
منظور از آمنوره ثانویه چیست؟
آمنوره ثانویه یک عارضه طبیعی در میان بسیاری از بانوان است که به صورت موقتی یا دائمی با آن روبه‌رو می‌شوند. به طور کلی می‌توان گفت که آمنوره به دلیل ایجاد مشکل در دستگاه تولید مثل زنان یا تغییر کارایی و عملکرد آن رخ می‌دهد. معمولاً خانم‌ها در دوره بارداری، شیردهی، قبل از بلوغ و یائسگی، قاعدگی را تجربه نمی‌کنند.
با این وجود اگر فردی بعد از رسیدن به سن بلوغ و تا قبل از شروع سن یائسگی چرخه پریود را به مدت ۳ دوره متوالی تجربه نکند با احتمال زیاد با آمنوره ثانویه روبه‌رو است. البته توجه داشته باشید که این گفته تنها تا زمانی صادق است که فرد به مدت ۶ ماه به طور منظم چرخه قاعدگی را تجربه کرده باشد. بانوان برای درمان آمنوره ثانویه باید به یک پزشک متخصص مراجعه کنند.
شایع‌ترین عوامل بروز آمنوره ثانویه چیست؟
در ساختار بدنی بانوان استروژن هورمونی است که وظیفه رشد جنسی و تولیدمثل را به عهده دارد. در دوره قاعدگی میزان ترشح استروژن در بدن بانوان افزایش پیدا می‌کند. بالا بودن میزان استروژن در بدن باعث ضخیم بودن پوشش داخلی رحم می‌شود و درنتیجه تخمک رها می‌شود. اگر فرد باردار نباشد تخمک آماده شده نابود می‌شود که البته این مسئله باعث کاهش میزان استروژن در بدن است.
آناتومی بدن بانوان به‌گونه‌ای طراحی شده است که در زمان عادت ماهیانه خون اضافی به‌خاطر ریزش بافت‌ها و دیواره ضخیم رحم از واژن خارج شود. علت‌های مختلفی باعث ایجاد اختلال در این ساز و کار می‌شود. به عنوان مثال تیروئید یا اختلالات غده هیپوفیز از شایع‌ترین عوامل بروز این اختلال هستند. در اینجا می‌خواهیم به شایع‌ترین علت‌های بروز آمنوره ثانویه بپردازیم. این عوامل شامل:
شیردهی
برای بانوانی که به فرزندان خود شیر می‌دهند احتمال بروز آمنوره ثانویه زیاد است. باوجود این که حتی تخمک گذاری هم اتفاق می‌افتد؛ اما پریود رخ نمی‌دهد.
ورزش‌های سنگین
بانوان جوانی که ورزشکار هستند به دلیل انجام ورزش‌های سنگین و طولانی میزان چربی کمی دارند و در نتیجه با متوقف شدم چرخه پریود روبه‌رو می‌شوند.
وزن کم بدن
افرادی که دچار کمبود وزن هستند با اختلال در عملکرد هورمون‌ها روبه‌رو می‌شوند و این مسئله عامل تأثیرگذاری در توقف فرایند تخمک‌گذاری است. بانوانی که اختلالات غذایی متفاوتی مانند پرخوری عصبی یا بی‌اشتهایی عصبی دارند، به‌خاطر تغییرات غیرطبیعی هورمونی با توقف چرخه پریود روبه‌رو می‌شوند.
اضطراب و استرس
هیپوتالاموس در مغز وظیفه کنترل هورمون‌ها و تنظیم چرخه پریود را به عهده دارد. بانوانی که دچار اضطراب و استرس‌های روحی هستند با توقف در فرایند تخمک‌گذاری و چرخه پریود روبه‌رو می‌شوند. بانوان تنها زمانی می‌توانند پریودهای خود را منظم نگه دارند که دور از استرس و اضطراب‌های روحی باشند.
پیشنهاد مطالعه: عوامل نامنظم شدن پریود و خونریزی غیرطبیعی در قاعدگی
یائسگی زودرس
معمولاً یائسگی در سن ۵۱ سالگی اتفاق می‌افتد. بانوانی که پیش از سن ۴۰ سالگی یائسه شوند با فرایند یائسگی زودرس روبه‌رو می‌شوند. ایجاد اختلال در عملکرد تخمدان‌ها همراه با یائسگی سطح استروژن در بدن را کم می‌کند. این فرایند مخاط رحم را کم می‌کند و با گذشت زمان پریود شما به پایان می‌رسد. معمولاً پزشکان برای یائسگی دلیل روشنی بیان نمی‌کنند؛ اما بیماری‌های خودایمنی و عوامل ارثی تا حدود زیادی در بروز آن اثرگذار است.
اقدامات مختلف برای پیشگیری از بارداری
مصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری تأثیر زیادی بر توقف چرخه پریود بانوان دارد. با توقف مصرف قرص‌های پیشگیری از بارداری مدت‌زمان ۳ تا ۶ ماه زمان لازم است تا پریود به حالت طبیعی خود بازگردد. اقدامات مختلف پیشگیری تزریقی و یا کاشتنی همانند دپو پروورا مثل دستگاه‌های داخل رحم که دارای پروژسترون هستند توانایی ایجاد آمنوره را دارند.
اختلال عملکرد تیروئید
اختلالات تیروئید به‌خصوص تیروئید کم‌فعال (هیپوتیروئیدی) شایع‌ترین علت در بی‌نظمی پریود و قطع چرخه قاعدگی است. اختلال در عملکرد تیروئید تأثیر بالقوه‌ای در کاهش یا افزایش ترشح هورمون پرولاکتین دارد. هورمون پرولاکتین یک هورمون بارور است که به‌وسیله غده تیروئید تولید می‌شود. نوسانات مختلف هورمون پرولاکتین بر هیپوتالاموس مغز تأثیر می‌گذارد و فرایند پریود را با اختلال روبه‌رو می‌کند.
تأثیرات زخم‌های قدیمی رحمی
دست‌کاری‌های مختلف رحمی مانند عمل سزارین، کورتاژ، درمان فیبروئید رحم و… تأثیر زیادی در بروز سندروم آشرمن دارد. آشرمن حالتی است که در آن بافت زخمیاد (اثر زخم قدیمی رحمی) در مخاطر رحم تولید می‌شود. برای جلوگیری از تولید و ریزش طبیعی مخاط رحم زخمیادهای رحمی نقش مؤثری ایفا می‌کنند. زخمیاد رحمی باعث قطع فرایند پریود و یا خونریزی سبک رحمی می‌شود.
نوسانات مختلف هورمونی و عدم تعادل آن‌ها
سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) شایع‌ترین عامل بروز آمنوره است. چنین شرایطی منجر به میزان بالایی از هورمون آندروژن و استروژن می‌شود که به‌جای وضع نوسانی هورمون‌هایی که به میزان طبیعی در فرایند پریود وجود دارند، شود. این سازوکار تأثیر زیادی در کاهش هورمون هیپوفیز که وظیفه تخمک‌گذاری و پریود را به عهده دارد می‌شود. PCOS و چاقی، پریودهای غیرطبیعی و آمنوره موجب خونریزی‌های شدید رحم، جوش و زیادشدن موهای صورت می‌شود.
مصرف دارو
مصرف یک‌سری از داروهای خاص مانند داروهای شیمی‌درمانی، داروهای ضد جنون و… اثر بالقوه‌ای در توقف چرخه قاعدگی دارد.
علائم بروز آمنوره ثانویه
رایج‌ترین علائم آمنوره ثانویه شامل:
- احساس درد لگن
- خشکی واژن
- ایجاد موهای زائد در صورت
- افزایش ریزش مو
- تغییرات در بینایی
- ترشحات نوک سینه
چگونه می‌توان آمنوره ثانویه را تشخیص داد؟
برای تشخیص علت آمنوره ثانویه (Secondary Amenorrhea) از ترکیبات مختلف آزمایشی استفاده می‌کنند. این اقدامات شامل:
- گرفتن عکس رنگی از رحم
- انجام تست‌های مختلف ژنتیکی
- سونوگرافی رحم
- انجام ام‌آر‌آی مغز
- نمونه‌گیری از مخاطر رحم
درصورتی‌که هورمون‌های LH و FSH به میزان بالایی باشد نشانه‌ای از وجود یک بیماری در تخمدان است. در حالی که اگر مقدار این دو هورمون پایین باشد باید به دنبال یک بیماری در هیپوفیز یا هیپوتالاموس باشیم. پزشکان در طب برای تشخیص بیماری‌های مختلف از الگوریتم‌های متفاوتی که نشان‌دهنده اقدامات لازم برای تشخیص بیماری است، استفاده می‌کنند.
همچنین بانوان در مراجعه به پزشک باید سابقه پزشکی خود را که شامل مدت‌زمان دقیق توقف پریود، تاریخ آخرین پریود، مشکلات عاطفی موجود در زندگی، تغییرات مختلف در سبک زندگی، ورزش، رژیم و… را به طور کامل در اختیار او قرار دهند.
راهکارهای مختلف درمان آمنوره ثانویه
راهکارهای متفاوتی برای درمان آمنوره ثانویه وجود دارد. در این قسمت به معرفی تعدادی از راهکارهای درمانی می‌پردازیم:
- مراجعه منظم به پزشک و چکاپ
- کنترل اضطراب و استرس
- اصلاح سبک زندگی
- داشتم تغذیه سالم
- کنترل وزن
- انجام ورزش‌های ملایم و متداول
- مصرف دارو با تجویز پزشک
- مصرف دم‌نوش و عرق‌های گیاهی
- انجام عمل‌های جراحی برای خارج‌کردن کیست تخمدان، اصلاح بافت اسکار و…
عوارض مختلف آمنوره ثانویه
آمنوره نیز همانند سایر بیماری‌ها دارای عوارض مختلفی است. شایع‌ترین عوارض آمنوره ثانویه عبارت‌اند از:
- بیماری‌های قلبی و عروقی
- پوکی‌استخوان
- سقط‌جنین
- درد لگن
کدام گروه از افراد بیشتر در معرض آمنوره ثانویه قرار می‌گیرند؟
گروه‌هایی که در ادامه اشاره می‌کنیم بیشتر از سایر افراد در معرض آمنوره ثانویه قرار می‌گیرند:
- افراد مبتلا به اختلالات ژنتیکی یا کروموزومی
- بانوانی که فاقد یک رژیم غذایی مناسب و سالم هستند.
- بانوان که تعادل وزنی مناسب ندارند.
- زمینه ارثی قطع قاعدگی
- افرادی که دارای بیماری‌های مزمن و زمینه‌ای هستند.
- بانوانی که تحت استرس و فشارهای مختلف روحی و روانی باشند.
- افراد مبتلا به پرخوری عصبی یا کم‌خوری عصبی
سخن آخر
در این مقاله به معرفی آمنوره ثانویه، علت و شایع‌ترین عوامل بروز آن پرداختیم. همچنین گروه‌هایی از افراد را که در معرض بیماری آمنوره هستند معرفی کردیم. درصورتی‌که بانوان به مدت ۳ دوره متوالی با توقف در فرایند قاعدگی روبه‌رو شوند باید به پزشک متخصص مراجعه کنند. با انجام یک‌سری از اقدامات ابتدایی مثل ورزش منظم و سبک، اصلاح سبک زندگی و… می‌توان از آمنوره جلوگیری کرد؛ اما بانوان باید از مصرف دارو بدون تجویز پزشک خودداری کنند و با انجام آزمایشات مختلف که توسط پزشک تجویز می‌شود علت را پیدا کرده و نسبت به درمان آن اقدام کنند.