پولیپ رحم نوعی رشد غیرعادی بافت در دیواره داخلی رحم است که بیشتر در زنان میان‌سال و بالای سن باروری دیده می‌شود. این پولیپ‌ها می‌توانند باعث ایجاد خونریزی نامنظم، دردهای مزمن و حتی مشکلات باروری شوند. برخی از پولیپ‌ها به صورت بی‌علامت هستند و تنها در بررسی‌های پزشکی مشخص می‌شوند، اما در برخی موارد ممکن است علائم آزاردهنده‌ای به همراه داشته باشند. در این مقاله از تافته آگاهی از وجود و علائم پولیپ رحم اهمیت زیادی دارد، زیرا شناخت دقیق آن می‌تواند به تشخیص زودهنگام و جلوگیری از بروز مشکلات جدی‌تر کمک کند.
پولیپ رحم چیست؟
پولیپ‌های رحم توده‌های کوچکی از بافت آندومتر هستند که به دلایل مختلفی می‌توانند در درون رحم رشد کنند. این توده‌ها ممکن است به دلیل افزایش سطح استروژن در بدن که باعث رشد سریع‌تر و غیرطبیعی سلول‌های اندومتر می‌شود، به وجود آیند. معمولا این پولیپ‌ها در دو نوع کلی ظاهر می‌شوند: با پایه نازک (که به نام پولیپ‌های ساقه‌دار شناخته می‌شوند) یا با پایه پهن که سطح بیشتری از رحم را می‌پوشاند. اندازه پولیپ‌ها می‌تواند از چند میلی‌متر (حدودا به اندازه دانه کنجد) تا چندین سانتی‌متر (حتی به اندازه یک توپ گلف) متغیر باشد.
یکی از ویژگی‌های جالب پولیپ‌های رحم، تاثیر آن‌ها بر خونریزی‌های غیرعادی است که بیشتر در زنان یائسه و حتی در زنانی که در سنین باروری قرار دارند مشاهده می‌شود. طبق داده‌های کلینیک مایو، در ۱۰ تا ۴۰ درصد از زنانی که به علت خونریزی‌های غیرطبیعی به پزشک مراجعه می‌کنند، پولیپ رحم تشخیص داده می‌شود. این خونریزی‌ها می‌تواند به صورت خونریزی بین دوره‌های قاعدگی، خونریزی شدید در دوره قاعدگی یا حتی خونریزی پس از یائسگی ظاهر شود. به دلیل همین خصوصیات، پولیپ‌ها بیشتر در زنان یائسه شایع هستند؛ اما در زنان جوان‌تر نیز به دلایلی مانند عوامل هورمونی یا مصرف داروهای خاصی مانند تاموکسیفن (یک داروی هورمونی که برای درمان سرطان پستان تجویز می‌شود) نیز دیده می‌شوند.
انواع پولیپ رحم
این پولیپ‌ها انواع مختلفی دارند و می‌توانند به‌صورت منفرد یا چندتایی ظاهر شوند و شکل‌گیری آن‌ها به عوامل متعددی مانند نوسانات هورمونی و تغییرات سطح استروژن وابسته است:
انواع پولیپ رحم از نظر نوع
پولیپ پدانکوله (ساقه‌دار)
این نوع پولیپ با یک ساقه یا پایه به دیواره رحم متصل است و معمولا به داخل حفره رحم آویزان می‌شود. پولیپ‌های پدانکوله اغلب به دلیل شکل خاص‌شان می‌توانند به راحتی از طریق روش‌های جراحی مانند هیستروسکوپی برداشته شوند. این نوع پولیپ‌ها در برخی موارد با حرکات رحم می‌توانند جابه‌جا شوند و خونریزی‌های غیرعادی را به همراه داشته باشند.
پولیپ سِسیل (بدون ساقه)
این نوع پولیپ صاف است و پایه‌ای برای اتصال به دیواره رحم ندارد؛ به همین دلیل به طور مستقیم به سطح دیواره رحم چسبیده است. این پولیپ‌ها اغلب سطح بیشتری از اندومتر را پوشش می‌دهند و به همین دلیل ضخیم‌تر و مقاوم‌تر هستند و برداشتن آن‌ها نیاز به دقت و تجهیزات خاص‌تری دارد. پولیپ‌های سسیل معمولا خونریزی‌های مداومی را ایجاد می‌کنند و در موارد خاص با درمان‌های جراحی نیاز به حذف دارند.
انواع پولیپ رحم از نظر موقعیت
پولیپ رحم
اکثر پولیپ‌ها در لایه داخلی یا دیواره رحم رشد می‌کنند و به نام پولیپ‌های اندومتریال شناخته می‌شوند. این پولیپ‌ها ممکن است از نظر اندازه کوچک باشند یا تا حدی رشد کنند که در درازمدت علائم شدیدتری مانند خونریزی یا حتی دردهای لگنی را به همراه داشته باشند. در زنان یائسه، پولیپ‌های اندومتریال به ویژه باید بررسی شوند، چرا که امکان پیش‌سرطانی بودن آن‌ها افزایش می‌یابد.
پولیپ دهانه رحم (سرویکس)
برخی از پولیپ‌ها بر روی دهانه رحم یا سرویکس شکل می‌گیرند که این بخش رحم را به واژن مرتبط می‌کند. این نوع پولیپ‌ها نسبتا کوچک‌تر از پولیپ‌های رحم هستند و معمولا با معاینات معمولی تشخیص داده می‌شوند. پولیپ‌های سرویکس به ندرت بدخیم می‌شوند اما ممکن است باعث خونریزی‌های خفیف بعد از مقاربت یا معاینه شوند و در صورت بزرگ بودن یا ایجاد علائم، با روش‌های ساده‌ای مانند هیستروسکوپی قابل حذف هستند.
علت ایجاد پولیپ رحم
علت دقیق تشکیل پولیپ‌های رحم همچنان به طور کامل شناخته نشده است، اما مطالعات علمی نشان داده‌اند که تغییرات هورمونی، به‌ویژه سطح استروژن، نقش اصلی را در شکل‌گیری آن‌ها ایفا می‌کند. استروژن که رشد لایه داخلی رحم یا اندومتر را تحریک می‌کند، به نظر می‌رسد که تاثیر زیادی در رشد پولیپ‌ها دارد. در حقیقت، پولیپ‌های رحم به تغییرات استروژن حساس هستند و با افزایش سطح استروژن، این بافت‌ها مستعد رشد و تکثیر می‌شوند.
پولیپ‌ها بیشتر در زنانی که در آستانه یا پس از یائسگی هستند رخ می‌دهند و شرایط دیگری مانند چاقی، استفاده از داروهای حاوی استروژن و یا داروهایی همچون تاموکسیفن (مورد استفاده در درمان سرطان سینه) نیز احتمال تشکیل این پولیپ‌ها را افزایش می‌دهند. طبق تحقیقی که در سال ۲۰۱۹ منتشر شد، مشخص شد که مصرف طولانی‌مدت داروهایی مانند تاموکسیفن و درمان هورمونی یائسگی می‌تواند خطر بروز پولیپ‌های رحم را افزایش دهد. از دیگر فاکتورهای دخیل می‌توان به التهاب یا عفونت‌های رحمی اشاره کرد که با تحریک سلول‌های اندومتریال و تغییر در ساختار رحم می‌توانند به شکل‌گیری پولیپ منجر شوند. درصد کمی از پولیپ‌ها (حدود ۲ تا ۵ درصد) احتمال بدخیمی دارند و بنابراین بررسی و معاینه‌های دوره‌ای، به ویژه در زنان پس از یائسگی، ضروری است.
علائم پولیپ رحم
پولیپ‌های رحم علائم بسیار متنوعی دارند و بسته به محل، اندازه و شرایط فرد، می‌توانند متفاوت باشند. یکی از بارزترین علائم پولیپ رحم، خونریزی غیرطبیعی در دوران قاعدگی یا بعد از یائسگی است. به طور خاص، خونریزی‌های سنگین، نامنظم یا طولانی مدت در زمان قاعدگی یا لکه‌بینی میان دو دوره قاعدگی، از علائمی است که بسیاری از افراد تجربه می‌کنند.
مطالعات نشان داده‌اند که این علائم به دلیل رشد بافت اضافی در لایه داخلی رحم ایجاد می‌شود که جریان خون را تحت تاثیر قرار می‌دهد و منجر به این نوع خونریزی‌ها می‌شود. پولیپ‌ها ممکن است با ایجاد مشکلات در باروری نیز مرتبط باشند؛ به طوری که در برخی موارد، این توده‌ها مانعی در مسیر اسپرم یا تخمک ایجاد کرده و امکان لقاح را کاهش می‌دهند. بر اساس مطالعه‌ای که توسط کلینیک کلیولند منتشر شده است، در افرادی که با مشکل باروری مواجه هستند، شناسایی و درمان پولیپ‌ها می‌تواند احتمال بارداری را افزایش دهد. از سوی دیگر، برخی افراد با وجود پولیپ‌های رحم ممکن است هیچ علامتی نداشته باشند و این توده‌ها تنها در حین معاینات منظم یا آزمایش‌های مربوط به ناباروری کشف شوند.
همچنین، برخی افراد در کنار علائم خونریزی، درد یا احساس فشار در ناحیه پایین شکم را تجربه می‌کنند، اگرچه این علامت کمتر شایع است و اغلب در موارد پولیپ‌های بزرگ مشاهده می‌شود.
تشخیص پولیپ رحم چگونه است؟
روش‌های تشخیص پولیپ رحم به طور کلی به شرح زیر هستند:
سونوگرافی واژینال
در این روش از امواج صوتی برای به دست آوردن تصاویر از رحم استفاده می‌شود. با وارد کردن یک پروب نازک از طریق واژن، پزشک می‌تواند دیواره داخلی رحم را بررسی کرده و تغییرات احتمالی، مانند ضخیم شدن یا وجود توده، را مشاهده کند. این روش برای بررسی ابتدایی و غیرتهاجمی مناسب است و می‌تواند نشانه‌هایی از وجود پولیپ را نشان دهد.
هیستروسونوگرافی
این تکنیک مشابه سونوگرافی واژینال است اما با تزریق محلول سالین به درون رحم انجام می‌شود. سالین باعث گسترش حفره رحم می‌شود و در نتیجه، تصاویر با وضوح بالاتری از بافت داخلی رحم به دست می‌آید. این روش برای مشاهده جزئیات دقیق‌تر دیواره رحم و شناسایی پولیپ‌های کوچک‌تر بسیار موثر است.
هیستروسکوپی
یک تلسکوپ نازک به نام هیستروسکوپ از راه واژن و دهانه رحم وارد می‌شود و امکان مشاهده مستقیم دیواره داخلی رحم را به پزشک می‌دهد. این روش در تشخیص نهایی پولیپ‌ها و حتی برداشت آن‌ها به‌طور همزمان مفید است. در مواردی که نتایج سونوگرافی یا هیستروسونوگرافی غیرقطعی است، هیستروسکوپی به‌عنوان روش دقیق‌تر استفاده می‌شود.
بیوپسی اندومتر
در صورت مشکوک بودن به تغییرات سرطانی در پولیپ‌ها یا نیاز به تایید تشخیص، بیوپسی از بافت دیواره رحم انجام می‌شود. این نمونه به آزمایشگاه فرستاده می‌شود تا سلول‌های غیرطبیعی یا سرطانی را بررسی کنند. بیوپسی به ویژه در افرادی که علائم شدید دارند یا در معرض خطر بالای سرطان هستند، بسیار توصیه می‌شود.
کورتاژ
در شرایط خاص که نمونه‌برداری دقیق‌تر نیاز است یا برای برداشت کامل پولیپ، از کورتاژ استفاده می‌شود. این روش معمولا در اتاق عمل و با ابزار مخصوص انجام می‌شود و به‌عنوان یکی از روش‌های نهایی در تشخیص یا درمان پولیپ‌ها به کار می‌رود.
روش‌های مختلف درمان پولیپ رحم
درمان پولیپ رحم شامل چندین روش متنوع است که به وضعیت بیمار و ویژگی‌های پولیپ‌ها بستگی دارد. در زیر به توضیح هر یک از این روش‌ها می‌پردازم:
انتظار هوشیار
در مواردی که پولیپ‌ها کوچک و بدون علامت هستند، پزشک ممکن است روش انتظار هوشیار را پیشنهاد کند. این روش شامل نظارت بر وضعیت پولیپ‌ها بدون مداخله فوری است. بیمار باید به طور منظم برای بررسی تغییرات در پولیپ‌ها و پیشرفت وضعیت خود به پزشک مراجعه کند. این رویکرد معمولاً برای زنانی که در معرض خطر ابتلا به سرطان رحم نیستند، مناسب است.
درمان دارویی
درمان‌های دارویی نیز یکی از گزینه‌های موجود برای کنترل علائم پولیپ رحم است. داروهای هورمونی مانند پروژستین‌ها و آگونیست‌های هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) می‌توانند برای تنظیم سطح هورمون‌ها و کاهش اندازه پولیپ‌ها تجویز شوند. این درمان‌ها معمولا موقتی هستند و ممکن است علائم پس از قطع دارو دوباره بازگردند. این گزینه می‌تواند برای زنانی که نمی‌خواهند به جراحی متوسل شوند، مفید باشد.
جراحی پولیپ رحم
اگر پولیپ‌ها علائم شدیدی ایجاد کنند یا بر باروری تاثیر بگذارند، جراحی ممکن است لازم باشد. رایج‌ترین روش جراحی برای برداشتن پولیپ‌های رحم، هیستروسکوپی است. در این روش، پزشک با استفاده از هیستروسکوپ (یک تلسکوپ باریک و منعطف) به داخل رحم می‌رود و می‌تواند پولیپ‌ها را مشاهده و در صورت نیاز آن‌ها را بردارد. این روش کم تهاجمی است و زمان بهبودی آن معمولا کوتاه است.
هیسترکتومی
در موارد نادر، اگر پولیپ‌ها بزرگ باشند یا خطر سرطانی شدن آن‌ها وجود داشته باشد، پزشک ممکن است هیسترکتومی را پیشنهاد کند. این عمل به معنای برداشتن کامل رحم است و معمولا به عنوان آخرین راه‌حل در نظر گرفته می‌شود، به‌خصوص برای زنانی که می‌خواهند باروری خود را حفظ کنند. تصمیم به انجام هیسترکتومی باید با دقت و پس از بررسی تمام گزینه‌های درمانی انجام شود.
درمان‌های گیاهی
بیش از ۹۵ درصد از پولیپ‌های رحم خوش‌خیم هستند، اما در صورت شناسایی هر گونه خطر سرطانی، باید اقدامات لازم انجام شود. درمان‌های گیاهی هرگز نمی‌توانند جایگزین روش‌های پزشکی شوند، اما می‌توانند به عنوان مکملی برای کاهش برخی علائم، مانند خونریزی شدید، در نظر گرفته شوند. درمان‌های گیاهی شامل دم‌نوش‌ها و طب سوزنی هستند که ممکن است به بهبود وضعیت بیمار کمک کنند. این درمان‌ها بیشتر به عنوان تسکین‌دهنده‌های طبیعی در کنار درمان‌های اصلی کاربرد دارند.
پیشگیری از پولیپ رحم
پیشگیری از پولیپ رحم به ویژه با توجه به تاثیرات هورمونی و عوامل خطر آن، از اهمیت زیادی برخوردار است. می‌توانید با استفاده از روش‌های زیر این بیماری را درمان کنید:
- حفظ وزن سالم
- تغذیه متعادل
- فعالیت بدنی منظم
- مصرف میوه و سبزیجات تازه
- کنترل سطح هورمونی
- معاینات پزشکی منظم
- استفاده از ویتامین D
- محدود کردن مصرف قند و چربی‌های اشباع‌شده
- مشاوره با پزشک در مورد درمان‌های هورمونی
- مدیریت استرس
کلام آخر
پولیپ رحم به رشد غیرعادی بافت در دیواره داخلی رحم اطلاق می‌شود که می‌تواند از نظر اندازه و شکل متفاوت باشد. این پولیپ‌ها، بسته به ویژگی‌هایشان، به انواع پایه‌دار و بدون پایه تقسیم می‌شوند. برای درمان پولیپ رحم، از روش‌هایی مانند دارودرمانی، برداشتن پولیپ به وسیله جراحی و در موارد پیچیده‌تر، هیستروسکوپی استفاده می‌شود. انتخاب نوع درمان به عواملی همچون اندازه و تعداد پولیپ و میزان علائم بستگی دارد تا بهترین نتیجه حاصل شود و از بروز مشکلات بیشتر جلوگیری گردد.