تخمدان‌ها دو اندام کوچک در دو طرف رحم بانوان را شامل می‌شوند که هورمون‌هایی همچون استروژن را تولید کرده و این قاعدگی را به وجود می‌آورد. تخمدان‌ها در هر ماه یک تخمدان کوچک را رها کرده تا حرکت خود به سمت لوله فالوپ را آغاز کنند و این در نهایت باروری را در پی دارد. از آن جایی که عده زیادی ممکن است در مورد تخمک گذاری سوال داشته باشند، باید آن را سیکل آزاد شدن تخمک‌ها نامید.
تخمدان‌ها گاهی اوقات با مشکلاتی مانند کیست و تومور مواجه می‌شوند که البته پیش از وقوع آنها باید برای آسوده شدن خیال به پزشک مراجعه کرد. البته ابتلا به این بیماری‌ها به معنای پایان کار نیست و ترفندهای درمانی توسط پزشکان در نظر گرفته خواهد شد. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد کیست و تومور تخمدان، حتما تا پایان همراهمان باشید.
چرا کیست تخمدان به وجود می‌آید؟
از جمله سوالاتی که کاربران در مورد کیست تخمدان دارند، دلیل به وجود آمدنش است. در واقع آنها را کیسه‌هایی مملو از مایع می‌دانیم که احتمال پیدایش آنها در قسمت‌های مختلف بدن وجود دارد و تخمدان یکی از آنها است. کیست تخمدان از بیماری‌های شایعی است که متاسفانه بانوان ایرانی با آن روبه‌رو می‌شوند؛ به خصوص در سال‌های زایمان که فشار بیشتری روی آنها است.
تا به حال انواعی از کیست تخمدان کشف شده است که کیست عملکردی یا فانکشنال یکی از متداول‌ترینشان است. این کیست در زمان تخمک‌گذاری به وجود می‌آید و بیشتر برای وقتی است که تخمک آزاد نشود یا فولیکول که محل شکل‌گیری تخمک است، بعد از آزاد شدن تخمک‌ها به خوبی حل نشوند. البته انواع دیگری از کیست‌ها که علل پیدایش برخی از آنها مانند مورد گفته شده است نیز وجود دارد که بد نیست به آنها اشاره کنیم:
تخمدان پلی کیستیک
سندرم تخمدان پلی‌کیستیک از جدی‌ترین مشکلاتی است که بانوان را تهدید می‌کند. فولیکول‌هایی که تخمک‌ها در آنها بالغ می‌شوند، امکان باز شدن به صورت کامل را ندارند و همین موضوع باعث بروز مشکلاتی مانند کیست می‌شود. بافت پوشش رحم در برخی نواحی بدن مانند تخمدان‌ها در بانوانی که به آندومتریوز مبتلا هستند، رشد ناگهانی داشته که این با درد همراه است و تاثیر مستقیمی روی باروری دارد.
کیست سیتادینوماس
سیستادنوماس نوع دیگری از کیست‌های تخمدان هستند که تاثیر خود را خارج از سلول‌ها بر سطح تخمدان می‌گذارند. این دسته از کیست‌ها نسبت به انواع ذکر شده دیگر، معمولا مایع بیشتری را در خود جای داده‌اند.
کیست درموئید
در نهایت کیست درموئید را به عنوان یکی از کیست‌های تخمدان داریم. البته این بدان معنا نیست که کیست‌های دیگری تخمدان بانوان را تهدید نمی‌کند، اما شایع‌ترین آنها همین موارد هستند. درموئید کیستی دارای بافتی مشابه با بافت‌های بخش‌های دیگر بدن است و شاید افراد زیادی در درک و شناسایی آنها ناکام باشند. این کیس‌ها بعضا حاوی پوست، مو و حتی دندان نیز هستند.
شیوه شکل گیری تومورهای تخمدان
تومورها در کنار کیست‌ها، یک سری دیگر از مشکلات جدی در بانوان هستند که دو نوع خوش‌خیم و بدخیم دارند. در صورت سرطانی نبودن، آنها را خوش‌خیم می‌نامیم. خوشبختانه اکثر تومورهای به وجود آمده از این نوع هستند و راه‌های درمان به احتمال فراوان چاره‌ساز خواهند بود. در سوی دیگر تومورهای سرطانی با نام بدخیم شناخته می‌شوند. با وجود گسترده بودن انواع تخمدان‌ها، مدل‌های اصلی را باید در سه دسته تقسیم کرد:
تومور اپیتلیال
شیوه شکل‌گیری هر یک از تخمدان‌ها می‌تواند با دیگری تفاوت داشته باشد. اپیتلیال هم به عنوان یکی از آنها از سطح تخمدان آغاز می‌شود. طبق آمار و ارقام، اکثر تومورهای به وجود آمده از این نوع هستند.
تومورهای استرومال
همان طور که گفته شد، برخی سلول‌ها هورمون‌های زنانه را به وجود می‌آورند. با وجود تمام مزایایی که این سلول‌های برای بدن بانوان دارند، گاهی اوقات تومورهایی در آنها به وجود می‌آید که اصطلاحا استرومال نامیده می‌شوند.
تومورهای زایا
تومور زایا که نام علمی آن ژرم سل است، از جمله تومورهای شایع دیگر به شمار می‌رود که منبعشان سلول‌هایی است که تخمک را به وجود می‌آورند. این تومورها دو دسته خوش‌خیم یا سرطانی را شامل می‌شوند که خوشبختانه درصد بیشتر آنها به صورت غیر سرطانی هستند.
دلایل ابتلا به سرطان تخمدان
این که دقیقا چه چیزی باعث سرطان تخمدان می‌شود، هنوز از سوی پزشکان کشف نشده است، اما بررسی‌های بیشتر با توجه به پیشرفت فناوری همچنان ادامه دارد. با این حال، آنها چند عامل را در ابتلا به این سرطان موثر می‌دانند که عبارت هستند از سن (به خصوص برای زنان یائسه)، کشیدن سیگار، چاقی بیش از حد، عدم زایمان یا ندادن شیر به نوزادان، استفاده از داروهای باروری مثل کلومید، سابقه خانوادگی و ارثی در ابتلا به سرطان و همچنین درمان با جایگزینی هورمون که تا جای ممکن باید آنها را جدی گرفت.
کیست و تومور تخمدان چه علائمی دارد؟
بدترین قسمت ابتلا به کیست‌های تخمدان این است که معمولا علائمی ندارند. حتی شاید تا زمانی که آزمایش‌های روتین لگنی را انجام نداده‌اید، متوجهشان نشوید. البته استثناهایی هم وجود دارد. برای نمونه اگر کیست پیچ بخورد، خونریزی کرده و پاره می‌شود که در این صورت به آنها پی می‌بریم.
در صورت داشتن هر یک از علائم این قسمت بهتر است تحت درمان و معاینه قرار بگیرید. برخی علائم احتمالا دلایلی برای بیماری‌های دیگر نیز باشند و به طور قطع نمی‌توان آنها را تومور و کیست تخمدان تشخیص داد. سرطان تخمدان در سمت دیگر قبل از شناسایی انتشار پیدا می‌کند. این شما و این هم برخی از مهم‌ترین علائم کیست تخمدان:
- احساس درد یا نفخ زیر شکم
- درد آزار دهنده در بخش کمر
- ایراد در دفع ادرار، نیاز به متناوب برای دفع ادرار
- احساس درد در زمان رابطه جنسی
- افزایش وزن غیر عادی
- حالت تهوع شدید
- از دست رفتن اشتها و احساس سیری زیاد
- احساس قاعدگی دردناک و خونریزی بیش از حد
شیوه تشخیص کیست تخمدان توسط پزشک
در بالا هم به این نکته اشاره شد که در زمان آزمایش روتین لگنی، پزشکان ممکن است برآمدگی‌هایی را به عنوان کیست تشخیص دهند. اکثر این غده‌ها اگر چه از نوع خوش‌خیم هستند، اما باید برای آنها هم چاره‌ای اندیشید. به همین منظور، بررسی تمام غدد کاری است که پزشکان انجام می‌دهند؛ آن هم به خصوص برای بانوانی که در شرایط بعد از یائسگی به سر می‌برند. ریسک سرطان تخمدان در این افراد به مراتب بیشتر است. برخی آزمایش‌ها در تشخیص کیست یا تومور خوب عمل می‌کنند که عبارتند از:
آزمایش فراصوت
در این تست از امواج صوتی برای ایجاد تصویر تخمدان بهره می‌برند که با مزایای فراوانی همراه است. در واقع اگر به دنبال پیدا شدن سایز و جایگاه کیست یا تومور باشید، فراصوت بهترین نوع تست خواهد بود. جدا از آن، تست‌های تصویربرداری دیگری نظیر توموگرافی کامپیوتری یا همان سی تی، تصویرسازی تشدید مغناطیسی یا ام آر آی و برش نگاری با گسیل پوزیتریون یا PET نیز رواج زیادی دارد.
مزیت دیگر این دسته از اسکن‌ها، جزئیات زیاد آنها است. این یعنی پزشک علاوه بر کیست یا تومور در تشخیص بیماری‌های احتمالی دیگر نیز موفق خواهد بود. همچنین میزان انتشار کیست را هم می‌توان به این وسیله تشخیص داد.
آزمایش سطح هورمون‌ها
نوع دیگری از آزمایش‌های برای تشخیص کیست یا تخمدان که اصطلاحا سطح هورمون‌ها شناخته می‌شود نیز در نوع خود اهمیت زیادی در این حوزه دارد. البته این آزمایش زیرمجموعه آزمایش خون قرار می‌گیرد که هورمون‌های LH، FSH، استرادیول و تستوسترون در آن مورد بررسی قرار می‌گیرد.
آزمایش لاپاراسکوپی
لاپاراسکوپی به صورت کلی فرآیند جراحی برای درمان کیست‌های تخمدان شناخته می‌شود. برای این فرآیند از دستگاه نازک با سری روشن استفاده می‌شود که پزشکان آن را به شکم وارد می‌کنند. جراح طی این جراحی، کیست‌ها یا تومورها را به سادگی یافته و بخشی از بافت را برای امتحان کردن سرطان خارج می‌کند که اصطلاحا به آن بیوپسی گفته می‌شود. البته این در شرایط بدخیم بودن کیست است.
آزمایش CA-125
اگر پزشک سرطانی بودن غده را تشخیص دهد، مرحله دیگری از درمان باز خواهد شد. پزشک باید وجود پروتئینی به نام CA 125 را در بدن تشخیص دهد. راه‌های گوناگونی برای این منظور وجود دارد و آزمایش خون به عنوان یکی از ساده‌ترین‌ها به شمار می‌رود. این آزمایش بیشتر به زنان بالای ۳۵ سال مربوط شده که ریسک سرطان در آنها افزایش پیدا می‌کند.
تشخیص زودهنگام سرطان به سود بیمار خواهدت بود، زیرا اگر تاخیر رخ دهد، شاید سلول‌های سرطانی به خارج از رحم راه پیدا کنند. آن گاه کنترل تمام این سلول‌ها امری دشوارتر خواهد شد. در این شرایط باید آزمایش‌هایی برای تعیین میزان سرایت انجام شود. سپس پزشک برنامه‌ریزی‌های بعدی را انجام خواهد داد.
نحوه درمان کیست و تومور تخمدان
اکثر کیست‌های تخمدانی اگر در وضعیت خیلی خوبی به سر ببرند، خود به خود از میان خواهند رفت. این یعنی در صورت نداشتن علائم آزار دهنده، نباید نگرانی خاصی داشته باشید. پزشک در این شرایط به درمان شما نمی‌پردازد، بلکه معمولا هر سه ماه شما را تحت نظر می‌گیرد تا علائم و برخی موارد را بررسی کرده باشد. تشخیص این که تخمدان چه قدر بزرگ شده یا به همان شکل و شمایل باقی مانده باشد، از جمله وظایف پزشک خواهد بود.
اگر به دنبال راهی برای کاهش درد کیست‌های تخمدانی هستید، قرص ضد بارداری را توصیه می‌کنیم. جلوگیری از پروسه تخمک‌گذاری، احتمال تشکیل کیست‌ها را کم خواهد کرد. پزشکان زیادی ممکن است عمل جراحی را پیشنهاد دهند. این در صورتی است که کیست انتشار نیافته و رشد کافی را نداشته باشد. به بیان دیگر، بیمار هنوز احساس درد ندارد که دو نوع عمل جراحی برایش در نظر گرفته می‌شود.
لاپاراسکوپی
در این نوع از عمل، یک شکافی خیلی ریز را باز کرده و دستگاه باریک نورانی مشابه با تلسکوپ را از آن عبور می‌دهند. کاربرد اصلی این دستگاه، برداشتن کیست در قسمت پایینی شکم است که البته بیشتر مناسب کیست‌های کوچک‌تر است.
لاپاراتومی
لاپاراتومی شکاف بزرگ‌تری از شکم را شامل شده که از این تکنیک نیز برای کیست‌های و تومورهای بزرگ استفاده می‌کنند. در صورت وجود غده سرطانی، جراح تا حد امکان باید آن را بردارد که به آن حجم زدایی گفته می‌شود. خارج کردن غذذ لنفاوری مجاور، تخمدان‌ها، رحم، لوله‌های فالوپ، امنتوم یا همان بافت چربی پوشاننده روده‌ها به عواملی مانند میزان انتشار سرطان بستگی خواهد داشت.
البته درمان‌های دیگری هم برای تومورهای سرطانی یا کیست‌های تخمدان‌ها وجود دارد که یکی از آنها شیمی درمانی است. داروها در این روش برای از بین رفتن سلول‌های سرطانی از راه ورید یا دهان وارد می‌شود. البته تزریق مستقیمشان به شکم نیز امکان دارد. البته داروهای شیمی درمانی با برخی عوارض نیز همراه هستند که ریسک عفونت را بیشتر خواهد کرد. البته این عوارض اغلب بعد از اتمام درمان از بین می‌رود و نباید نگرانی چندانی در موردشان داشت.
راه دیگر، تابش اشعه ایکس با انرژی فراوان است که در از بین بردن سلول‌های سرطانی نقش دارند. این تابش به دو صورت خارج یا داخل بدن انجام می‌شود که این هم عوارضی مانند قرمزی پوست، تهوع، اسهال و خستگی مفرط را در پی دارد. شیمی درمانی و تابش گاه با هم و گاه به صورت مجزا توسط پزشکان توصیه می‌شود و همه چیز به نظر وی برمی‌گردد.
سخن پایانی
کیست و تومور موجود در تخمدان اگر به اندازه کافی جدی گرفته نشوند، حتما دردسرهای زیادی را برای افراد به دنبال دارد. بنابراین افراد باید در تشخیص و درمان آنها به موقع عمل کنند. در این مطلب نیز به علائم و شیوه درمان هر یک از انواع آنها پرداخته شد. در صورت داشتن هر گونه سوال می‌توانید آنها را در بخش نظرات این صفحه از تافته مطرح کنید.