چرخه قاعدگی چیست؟ + مراحل و محاسبه سیکل قاعدگی

مراحل چرخه قاعدگی، شامل چهار فاز می‌شود که هر خانمی در طول هر ماه، آن‌ها را تجربه می‌کند. شاید تعداد روزهای هر مرحله در افراد مختلف فرق داشته باشد ولی به طور کلی، یک روند استاندارد برای چرخه قاعدگی خانم‌ها وجود دارد. در هر مرحله، اتفاقاتی به کمک هورمون‌ها رخ می‌دهد که تغییراتی را در بدن به وجود می‌آورد که در این مقاله از تافته قصد داریم شما را با هریک از آن‌ها آشنا کنیم. شما با آشنایی هر یک از مراحل و اتفاقات رخ داده، می‌توانید شرایط بدنی خود را بهتر درک کرده و بشناسید.

چرخه قاعدگی چیست؟

چرخه یا سیکل قاعدگی، همان روند تکرار شونده در هر ماه است که طی آن، دیواره رحم ریخته و تخلیه می‌شود. این چرخه قاعدگی، هر ماه با شروع پریود آغاز می‌شود و معمولا تا ۲۸ روز ادامه دارد. البته، این تعداد روزها، در هر خانمی متفاوت است و می‌توانید از ۲۱ روز تا ۳۵ روز متغیر باشد. مراحل چرخه قاعدگی، شامل چهار فاز است که با شناخت هر یک آنها، به شناخت بیشتر بدن خود کمک می‌کند. دقیقا متوجه می‌شوید که در هر بازه از زمان، چه اتفاقاتی در بدن شما رخ می‌دهد و چه تاثیراتی روی خلق و خوی شما می‌گذارد. در ادامه به چهار مرحله چرخه قاعدگی می‌پردازیم.

علائم و نشانه‌های سیکل قاعدگی

قاعدگی برای هر فرد تجربه‌ای منحصر به فرد است. این پدیده که بخشی طبیعی از عملکرد بدن محسوب می‌شود، با علائمی همراه است که ناشی از تغییرات فیزیولوژیکی هستند. آگاهی از این علائم به ما کمک می‌کند تا تفاوت میان روند طبیعی بدن و مشکلات احتمالی را تشخیص دهیم. این علائم شامل درد شکم، جوش صورت، درد سینه، خستگی، نفخ، مشکلات روده، مشکلات گوارشی، سر درد، نوسانات خلفی مانند افسردگی، تحریک‌پذیری و اضطراب، کمر درد، اختلال خوابیدن و غیره می‌شود.

با وجود اینکه خیلی از خانم‌ها این علائم را تجربه نمی‌کنند؛ اما اقدامات درمانی لازم و اصلاح درست سبک زندگی می‌تواند در کاهش یافتن علائم پریود و سندرم پیش از قاعدگی کمک کند.

مدت زمان طبیعی سیکل قاعدگی

در اثر ریختن و تخلیه شدن دیوارهای رحم، پریودهای ماهانه و یا قاعدگی اتفاق می‌افتد که در این فرایند، خون عادت ماهانه از طریق رحم به دهانه رحم وارد شده و از واژن تخلیه می‌شود. سیکل قاعدگی شامل چندین مرحله منظم و متوالی بوده و آغاز این چرخه را از اولین روز پریود به شمار می‌آوریم. مدت زمان هر سیکل متفاوت است که به طور میانگین آن را ۲۸ روزه در نظر گرفته اما از ۲۱ روز تا ۳۵ روز نیز متغیر است. مدت زمان خونریزی هم به صورت میانگین ۷ روز بوده اما می‌تواند بین ۳ الی ۸ روز در نوسان باشد. همچنین حجم خونریزی در هر دوره بین ۲۰ الی ۶۰ میلی لیتر است.

سیکل قاعدگی ۲۸روزه

به طور میانگین دوران پریود دارای سیکل ۲۸ روزه بوده و نحوه محاسبه آن از اولین روز شروع خونریزی قاعدگی تا اولین روز شروع خونریزی قاعدگی بعدی است. این یک چرخه منظم در اکثر زنان بوده که در طول این سیکل، به دلیل ایجاد تفییرات هورمونی، بدن برای بارداری احتمالی آماده می‌شود. از روز اول تا روز هفتم، خون از پوشش داخلی رحم جاری شده و عادت ماهانه اتفاق می‌افتد. از روز هشتم تا روز یازدهم، رحم برای تخمک گذاری آماده شده و روز دوازده تا هفدهم بازه تخمک گذاری است. بین روزهای هجدهم تا بیست و پنجم در صورت عدم لقاح تخمک از بین رفته و روز بیست و ششم تا بیست و هشتم بافت پوششی رحم دچار ریزش شده و مجدداً بدن برای قاعدگی آماده می‌شود.

مراحل سیکل قاعدگی|مراحل چرخه قاعدگی

چرخه قاعدگی توسط هورمون‌ها کنترل شده و با تغییرات ثابت در آنها، سیکل پریود آغاز می‌شود. در واقع، هر ماه، این هورمون‌ها هستند که با تغییرات خود، پریود را آغاز می‌کنند و مسبب خونریزی می‌شوند.

مرحله قاعدگی

مرحله اول که همان مرحله قاعدگی است، با آغاز پریود یا خونریزی شروع می‌شود. این مرحله، معمولا بین ۳ الی ۷ روز به طول می‌انجامد و در این مدت، میزان خونریزی تغییر می‌کند. شاید برای شما هم سوال باشد که این خون خارج شده از واژن، مربوط به چه بخشی از بدن است؟ این خون مربوط به پوشش داخلی رحم می‌شود که پس از عبور از دهانه رحم، وارد واژن شده و از طریق واژن، خارج می‌شود. میزان خون قاعدگی، به طور استاندارد یک چهارم فنجان است ولی در هر خانم، ممکن است این میزان کمی بیشتر یا کمتر می‌شود.

پیشنهاد مطالعه: همه چیز در مورد دردهای (کرامپ‌های) قاعدگی و درد پریود

مرحله فولیکولی

در مرحله فولیکولی، بدن برای بارداری احتمالی در هر ماه آماده می‌شود. در این مرحله، هورمون استروژن باعث ضخیم‌تر شدن دیواره‌های داخلی رحم می‌شوند و محیط رحم را برای تخمک بارور شده آماده می‌کند. البته، در این زمان هورمون دیگری هم فعالیت خودش را انجام می‌دهد. این هورمون، هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH) است که موجب رشد فولیکول‌های تخمدان می‌شود. هر فولیکول حاوی یک تخمک است که در هر ماه تقریبا یک تخمک برای لقاح آماده می‌شود. میزان استروژن در روزهای قبل از تخمک گذاری، یعنی مرحله فولیکولی و یک روز قبل از تخمک گذاری افزایش پیدا می‌کند.

مرحله تخمک گذاری

یک هورمون سوم در بدن وجود دارد که با نام هورمون LH شناخته می‌شود که با افزایش میزان هورمون استروژن در مرحله فولیکولی، هورمون LH نیز افزایش پیدا می‌کند. هورمون LH باعث پارگی فولیکول و آزاد شدن تخمک می‌شود. اگر چه سیکل پریود در بدن هر خانمی متفاوت است ولی به طور کلی، در روز چهاردهم چرخه قاعدگی، تخمک گذاری انجام می‌شود. روز چهاردهم چرخه قاعدگی، تقریبا ۱۱ الی ۱۶ روز قبل از پریود ماه بعد است.

با آزاد شدن یک تخمک بالغ از یکی از تخمدان‌ها، مرحله تخمک گذاری آغاز می‌شود. این تخمک رها شدن از تخمدان، خود را از طریق لوله فالوپ، به رحم می‌رساند. در طول این مدت ۳ الی ۴ روزه که تخمک در لوله فالوپ قرار دارد، پوشش داخلی رحم ضخیم‌تر می‌شود. زمانی که تخمک به داخل رحم می‌رسد، اگر تا ۲۴ ساعت لقاح انجام نشود، تخمک از بین می‌رود.

مرحله لوتئال

مرحله آخر در مراحل چرخه قاعدگی، مرحله لوتئال است. در این مرحله، فولیکول به یک جسم زرد تبدیل می‌شود که سلول‌های آن، میزان زیادی هورمون استروژن و پروژسترون ترشح می‌کنند. پروژسترون در این مرحله وظیفه دارد که دیواره داخلی رحم را تحریک کرده و آن را برای تخمک بارور شده آماده کند.

دو شرایط در این مرحله وجود دارد. شرایط اول، مربوط به زمانی است که بارداری صورت گرفته باشد. در این شرایط، تخمک به درون رحم حرکت می‌کند و درون بارداری آغاز می‌شود. شرایط دوم، مربوط به عدم بارداری است که در این صورت، پوشش داخلی رحم جدا شده و خونریزی دوره جدید پریود آغاز می‌شود.

افزایش سن و تغییر چرخه قاعدگی

با آغاز دوران بلوغ، بدن دختران دچار تغییراتی می‌شود و امکان تولید مثل را فراهم می‌کند. سن شروع پریود در دختران متفاوت است و عوامل گوناگونی در شروع آن تأثیرگذار می‌باشد. به طور کلی اولین پریود بین سنین ۱۰ تا ۱۵ سالگی رخ می‌دهد و تا سن ۴۵ تا ۵۵ سالگی معمولاً ادامه می‌یابد، اما این محدوده می‌تواند متغیر باشد و عادی تلقی شود. در ادامه شما را با برخی از عوامل شروع پریود آشنا می‌کنیم، همراه ما باشید.

عوامل مؤثر بر شروع سیکل قاعدگی

برای شروع پریودی عوامل مختلفی می‌تواند نقش داشته باشد که ژنتیک یکی از مهم‌ترین آنها به شمار می‌رود. تاریخچه خانوادگی در شروع قاعدگی می‌تواند نقش مهمی را ایفا کند، به طور مثال اگر مادر شما در سنین پایین پریود شده باشد، احتمال اینکه شما نیز در سنین پایین پریود شوید، بسیار زیاد است. تغذیه و دریافت کافی مواد مغذی علی الخصوص آهن که برای شروع سیکل قاعدگی ضروری است، در شروع پریودی مؤثر است. برخی از عوامل محیطی مانند استرس و همچنین برخی از بیماری‌های مزمن یا اختلالات هورمونی نیز می‌توانند بر شروع پریود تأثیر گذار باشند که شما باید هر یک از آنها را در نظر داشته باشید.

عوامل مؤثر بر روی سیکل قاعدگی

سیکل پریود طبیعی معمولاً بین ۲۱ تا ۳۵ روز متغیر بوده و ممکن است در برخی افراد کمتر یا بیشتر نیز باشد. عوامل متعددی بر روی سیکل قاعدگی مؤثرند که از رایج‌ترین آن‌ها می‌توان به بارداری و شیردهی، افزایش وزن، ورزش بیش از حد، بی‌اشتهایی عصبی، استرس و اضطراب، سندرم تخمدان پلی کیستیک، نارسایی زودرس تخمدان، بیماری التهابی لگن، فیبروم رحم و آندرومتریوز و غیره اشاره کرد. در صورت داشتن چرخه پریود نامنظم، احساس دل درد شدید، خونریزی شدید بیشتر از ۷ روز و پریود نشدن، لازم است حتماً با پزشک معالج مشورت کنید.

اختلالات شایع در سیکل قاعدگی

مجموعه‌ای از مشکلات مرتبط با چرخه قاعدگی زنان، اختلالات قاعدگی نام دارد و در صورتی که سیکل قاعدگی بیشتر از ۳۸ روز طول بکشد و یا طول دوره تغییر کند، بی‌نظمی و یا همان اختلال در قاعدگی رخ می‌دهد. این اختلال شامل علائم متنوعی مانند عدم قاعدگی، پریودهای نامنظم و دردناک شده و درک و شناسایی آن برای حفظ سلامت جسمی و روانی زنان بسیار مهم است.

شایع‌ترین علت اختلال در قاعدگی، بارداری است که می‌تواند منجر به قطع پریود و لکه بینی شود. همچنین شیردهی، یائسگی، سندرم تخمدان پلی کیستیک، فیبروم رحم اندومتریوز اضافه وزن کاهش وزن شدید و اختلال خوردن ورزش کردن بیش از حد استرس مصرف برخی داروها سرطان دهانه رحم و یا سرطان دیواره رحم و غیره از عواملی هستند که منجر به اختلالات قاعدگی می‌شوند.

محاسبه سیکل قاعدگی (چرخه قاعدگی)

برای محاسبه چرخه قاعدگی و مراحل سیکل قاعدگی خود، می‌توانید از روش‌های مختلفی استفاده کنید که یکی از راحت‌ترین آنها، یادداشت کردن تاریخ‌های پریود است. تاریخ شروع پریود و پایان پریود هر ماه را یادداشت کرده و تغییرات در هر ماه را هم ذکر کنید. به عنوان مثال، اگر در فاصله پریودها لکه بینی دارید، آن را هم بنویسید. برای این کار، از اپلیکیشن‌های دستیار خانم‌ها نیز می‌توانید استفاده کنید.

اگر به دنبال محاسبه تاریخ پریود بعدی خود هستید یا می‌خواهید میانگین سیکل پریود خود را به دست آورید، باید فرمولی که در ادامه توضیح می‌دهیم را انجام دهید. به مدت چند ماه، روزهای بین هر پریود خود را یادداشت کنید. به عنوان مثال، در ماه آبان ۲۱ روز، ماه آذر ۲۵ روز و به همین روند، یادداشت کنید. حالا، کل این روزها را با یکدیگر جمع بزنید و تقسیم بر تعداد سیکل‌های پریود خود کنید. عدد به دست آماده، میانگین چرخه قاعدگی شما است که با جمع این عدد با تاریخ اولین روز پریود آخرین سیکل، تاریخ تقریبی شروع پریود بعدی به دست می‌آید.

بیشتر بخوانید: ۴ دلیل لکه بینی قبل و یا بعد از دوره پریودی

نکات بهداشتی در دوران قاعدگی

یکی از مسائل مهمی که بر کیفیت زندگی زنان و سلامت زنان اثر دارد، رعایت بهداشت قاعدگی است. رعایت اصول بهداشت در دوران قاعدگی علاوه بر اینکه از بدن زنان در برابر عفونت و قارچ‌ها محافظت می‌کند، باعث کاهش دردهای پریودی و بالا رفتن روحیه آن‌ها می‌شود.

پس از خروج خون قاعدگی در بدن اندام تناسلی زنان دچار آلودگی می‌شود. پدهای بهداشتی مرطوب هستند و در اثر عرق کردن، محیط مناسبی برای رشد باکتری به وجود می‌آید که احتمال بروز بثورات پوستی، عفونت واژن و مجاری ادراری را افزایش می‌دهد. اگر از کاپ قاعدگی استفاده می‌کنید باید آن را به درسته شسته و در صورت استفاده از نوار بهداشتی و تامپون باید آن را حداکثر ۶ ساعت یک بار عوض کنید. استفاده‌ی طولانی مدت از تامپون منجر به سندروم شوک سمی (TSS)  ناشی از عفونت باکتریایی در واژن می‌شود. سایر نکات بهداشتی که در دوران قاعدگی باید رعایت کرد، شامل موارد زیر می‌باشد.

1. استحمام حداقل روزی یکبار
2. استفاده از لباس‌های زیر نخی و تعویض مرتب آن
3. استفاده نکردن از لباس زیر تنگ و پلاستیک
4. شستشوی واژن با آب ولرم ساده و بدون استفاده از صابون، پس از هر بار استفاده از دستشویی و ادرار کردن
5. خشک نگهداشتن ناحیه بین ران‌ها
6. استفاده نکردن از دوش واژن
7. شستشوی صحیح ناحیه تناسلی در دوران قاعدگی از جلو به عقب جهت‌ عدم انتقال باکتری‌های مضر اطراف مقعد به سمت واژن
8. ۸. عدم داشتن نزدیکی در دوران قاعدگی
9. تعویض لباس بعد از ورزش
10. استفاده از پدهای ضخیم مخصوص شب در هنگام خواب

نکته مهمی که باید بدانید این است که شستن بیش از حد واژن در دوران قاعدگی می‌تواند به عوارض و مشکلاتی منجر شود. واژن یک سیستم خودتنظیمی داشته که تعادل اسیدیته و میکروب‌کشی طبیعی دارد.

علائم اختلال در مراحل چرخه قاعدگی

به طور کلی، هر اتفاق غیرطبیعی در چرخه قاعدگی، علائمی از اختلال در مراحل چرخه قاعدگی را دارد. برخی از این علائم، درد زیاد در طول پریود، طولانی شدن روزهای خونریزی، خونریزی شدید، کم یا غیرطبیعی، متوقف شدن ناگهانی سیکل پریود، خونریزی در فاصله هر پریود و… هستند. با مشاهده هر یک از این علائم به صورت ناگهانی، بهتر است که به پزشک مراجعه کنید. چرا که قطعا با این علائم، تغییراتی در سطح هورمون‌های بدن شما ایجاد شده که می‌تواند در اثر یک بیماری زنانه یا دیگر شرایطی باشد. همچنین، اگر با هر علائم جدید یا تغییر در روند مراحل چرخه قاعدگی خود رو به رو شده‌اید، باز هم باید به پزشک مراجعه کنید.

روش‌های مدیریت دردهای قاعدگی

یکی از دغدغه‌های مهم در دوران قاعدگی، کاهش درد پریود است. علت بروز این دردها انقباضات رحم برای دفع پوشش داخلی بوده و برای کاهش این دردها اقداماتی لازم است. راهکارهای خانگی مانند استفاده از کیسه آب گرم، تغذیه مناسب و انجام حرکات سبک ورزشی و همچنین مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن در کاهش درد بسیار مؤثر بوده و درد را تا حدود زیادی تسکین می‌دهد. در ادامه با انواع روش‌های کاهش درد بیشتر آشنا می‌شویم.

1. قرار دادن کیسه آب گرم روی قسمت تحتانی شکم و کمر
2. استراحت کردن
3. دوری از مصرف الکل و دخانیات
4. خودداری از مصرف غذاهای حاوی کافئین، نمک و شکر زیاد
5. ماساژ دادن شکم و کمر
6. ورزش کردن به طور منظم؛ همچنین انجام یوگا و حرکات کششی در دوره قاعدگی به کاهش درد کمک می‌کند.
7. داشتن خواب کافی

داروها و مکمل‌های مفید

علاوه بر مواد غذایی برخی از دارو و مکمل‌ها نیز به کاهش درد بسیار کمک می‌کنند:

• ویتامین B6
• ویتامین B1
• ویتامین E
• امگا ۳
• کلسیم
• منیزیم

رابطه بین تغذیه و سیکل قاعدگی

همانطور که می‌دانید، تغذیه نقش بسیار مهمی را در سلامتی بدن به خصوص در دوران قاعدگی را ایفا می‌کند. آنچه مصرف می‌کنید علاوه بر احساسات، روی هورمون‌ها و چرخه قاعدگی اثر گذار است. داشتن رژیم غذایی طولانی مدت روی تولید و تنظیم هورمون‌های جنسی زنانه اثر گذاشته و در بعضی از موارد می‌تواند باعث نامنظم شدن قاعدگی شود. همچنین بعضی از مواد غذایی سطح انرژی و خلق‌وخوی شما را تحت تأثیر قرار داده و حتی به کاهش علائم قاعدگی کمک می‌کنند.

همه زنان باید غذاهای مناسب و مؤثر در قاعدگی را شناخته و رژیم غذایی مناسبی را در این دوران رعایت کنند. از آنجا که بسیاری از بانوان علاوه بر دوران قاعدگی، پیش از آن نیز درد زیادی را تجربه می‌کنند، رعایت تغذیه و رژیم مناسب از الزامات مهم برای آن‌ها به شمار می‌آید. غذاهای کربوهیدرات دار فاقد ارزش غذایی بوده و در مقابل مصرف غذاهایی که سرشار از پروتئین، ویتامین و چربی‌های مفید هستند، در این دوران توصیه می‌شود.

لیست مواد غذایی که باید در این دوران مصرف شود:

• کاهو
• کلم
• دم‌نوش‌های با طبع گرم
• گوشت و منابع پروتئینی
• ماهی
• مرغ
• آجیل
• انواع میوه و سبزیجات
• انواع صیفی جات
• زنجبیل
• مرکبات
• سیر
• شکلات تلخ
• تخم مرغ

رعایت این رژیم غذایی تأثیر به سزایی در کاهش میزان درد و خونریزی داشته و می‌تواند کمبود ویتامین را در بدن جبران کند.

چرخه قاعدگی و بارداری

چرخه قاعدگی یک فرایند طبیعی بوده و بدن زنان را برای بارداری احتمالی آماده می‌کند. بارداری و تخمک‌گذاری با فرایندهای پیچیده در بدن زنان مرتبط است که به وسیله هورمون‌ها کنترل می‌شود. به باور بسیاری از زنان احتمال بارداری بیشتر در میانه دوره پریودی اتفاق می‌افتد؛ اما در حقیقت زمان باروری و تخمک‌گذاری به عوامل متعددی بستگی داشته و امکان محاسبه آن به صورت دقیق ممکن نیست. لازم به ذکر است که اگر چه احتمال آن کمتر است؛ اما چند روز پس از پایان دوره پریودی نیز احتمال بارداری وجود دارد.

رابطه بین استرس و سیکل قاعدگی

جالب است بدانید که عملکرد تخمدان‌ها کاملاً تحت تأثیر هورمون‌ها قرار دارد و یکی از عوامل برهم زننده تعادل هورمون‌ها، استرس و اضطراب است که باعث بی‌نظمی در عملکرد تخمدان‌ها شده و در روند طبیعی سیکل قاعدگی اختلال ایجاد می‌کنند.

در واقع هورمون کورتیزول و آدرنالین در بدن با استرس افزایش می‌یابند و افزایش این هورمون‌ها، سطح هورمون‌های جنسی مانند پروژسترون را پایین نگه داشته سیکل قاعدگی دچار تغییر می‌شود و با توجه به اینکه در چه مرحله‌ای از سیکل قاعدگی هستید، سطح هورمون‌های شما متغیر است.

برای درک بهتر تأثیر استرس بر پریود می‌توان این گونه گفت که استرس باعث می‌شود بدن در حالت جنگ یا گریز قرار گرفته تا از شرایط بحرانی عبور کند. در این حالت مغز با تأثیر گذاشتن بر هورمون‌ها به نوبه خود بر تخمک‌گذاری و البته پریود شما نیز اثر می‌گذارد. رایج‌ترین تغییراتی که با احساس استرس در سیکل قاعدگی بانوان پدید می‌آید، به شرح زیر است:

1. تأخیر در تخمک‌گذاری
2. عقب افتادن پریود
3. پریود شدن زودتر از زمان مقرر
4. دردناک شدن پریودی
5. تغییر در مدت‌زمان و میزان خونریزی
6. لکه بینی
7. پریود نامنظم
8. پریود نشدن

چگونه سیکل قاعدگی را دنبال کنیم؟

آنچه برای پیگیری سیکل قاعدگی اهمیت دارد، یادداشت کردن تاریخ شروع اولین روز پریود تا تاریخ شروع اولین روز پریود بعدی است. با ثبت این اطلاعات در چند ماه متوالی، الگوی سیکل شما مشخص می‌شود. نکته مهم این است که در صورت وجود لکه بینی، آن را جزو پریود به شمار نیاورید و تاریخ را از اولین روز خونریزی واقعی یادداشت کنید.