علائم، علت روش‌های تشخیص و درمان الیگومنوره (خونریزی کم در قاعدگی)
الیگومنوره یا قاعدگی کم، یکی از اختلالات شایع در چرخه قاعدگی زنان است که به کاهش تعداد یا حجم خونریزی قاعدگی اطلاق می‌شود. این وضعیت ممکن است به دلایل مختلفی از جمله اختلالات هورمونی، کاهش وزن شدید، استرس یا برخی بیماری‌های زمینه‌ای ایجاد گردد. تشخیص به موقع و بررسی علت اصلی این اختلال اهمیت بالایی دارد، چراکه گاهی نشانه‌ای از مشکلات جدی‌تری در بدن است. در این مقاله از تافته، به بررسی کامل علائم، دلایل، روش‌های تشخیص و درمان‌های موجود برای الیگومنوره خواهیم پرداخت تا آگاهی بیشتری نسبت به این اختلال رایج به‌دست آورید.
فهرست مطالب
- الیگومنوره (Oligomenorrhea) چیست؟
- تفاوت الیگومنوره با آمنوره
- علائم بالینی و نشانه‌های الیگومنوره
- علت و دلایل خونریزی کم در قاعدگی
- چه زمانی خونریزی کم در قاعدگی نگران‌کننده است؟
- اختلالات هورمونی در بروز الیگومنوره
- چه بیمارانی ممکن است مستعد الیگومنوره باشند؟
- روش‌های پزشکی برای تشخیص الیگومنوره
- خونریزی کم در قاعدگی و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
- درمان‌های غیردارویی برای خونریزی کم در قاعدگی
- آیا خونریزی کم در قاعدگی می‌تواند باعث ناباروری شود؟
- الیگومنوره در دوران پیش‌یائسگی: تغییرات طبیعی یا نشانه بیماری؟
- تاثیر قرص‌های ضدبارداری بر الگوی خونریزی قاعدگی
- چه زمانی برای درمان الیگومنوره به متخصص زنان مراجعه کنیم؟
- سوالات متداول
فهرست مطالب
- الیگومنوره (Oligomenorrhea) چیست؟
- تفاوت الیگومنوره با آمنوره
- علائم بالینی و نشانه‌های الیگومنوره
- علت و دلایل خونریزی کم در قاعدگی
- چه زمانی خونریزی کم در قاعدگی نگران‌کننده است؟
- اختلالات هورمونی در بروز الیگومنوره
- چه بیمارانی ممکن است مستعد الیگومنوره باشند؟
- روش‌های پزشکی برای تشخیص الیگومنوره
- خونریزی کم در قاعدگی و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
- درمان‌های غیردارویی برای خونریزی کم در قاعدگی
- آیا خونریزی کم در قاعدگی می‌تواند باعث ناباروری شود؟
- الیگومنوره در دوران پیش‌یائسگی: تغییرات طبیعی یا نشانه بیماری؟
- تاثیر قرص‌های ضدبارداری بر الگوی خونریزی قاعدگی
- چه زمانی برای درمان الیگومنوره به متخصص زنان مراجعه کنیم؟
- سوالات متداول
الیگومنوره (Oligomenorrhea) چیست؟
الیگومنوره (Oligomenorrhea) نوعی اختلال است که در آن فواصل بین دو قاعدگی بیش از حد طبیعی (معمولا بیش از ۳۵ روز) بوده یا تعداد دوره‌های قاعدگی در سال کمتر از ۶ تا ۸ بار می‌شود. در این حالت، حجم خونریزی ممکن است کم یا طبیعی باشد، اما فاصله زمانی غیرطبیعی بین پریودها، مشخصه اصلی آن است. این اختلال اغلب نشانه‌ای از عدم تعادل هورمونی به ویژه در محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-تخمدان یا شرایطی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) است.
تفاوت الیگومنوره با آمنوره
الیگومنوره با آمنوره و هیپرمنوره تفاوت دارد. آمنوره به معنی فقدان کامل قاعدگی است که ممکن است به صورت اولیه (عدم شروع قاعدگی تا سن ۱۵ سالگی) یا آمنوره ثانویه (قطع قاعدگی به مدت سه ماه یا بیشتر در زنان بالغ) باشد. در مقابل، هیپرمنوره به خونریزی شدید و طولانی‌مدت قاعدگی گفته می‌شود، در حالی که در الیگومنوره مشکل در تعداد یا فاصله بین قاعدگی‌هاست، نه لزوما در شدت خونریزی. هر سه اختلال نشان‌دهنده مشکلات متفاوت در سیستم تولیدمثل یا غدد درون‌ریز هستند.
علائم بالینی و نشانه‌های الیگومنوره
الیگومنوره به عنوان یکی از اختلالات قاعدگی، با کاهش تعداد دفعات قاعدگی (کمتر از ۸ بار در سال یا فواصل بیش از ۳۵ روز بین پریودها) مشخص می‌شود. گاهی اوقات مدت زمان خونریزی نیز کوتاه‌تر از معمول بوده و شدت آن کاهش می‌یابد. برخی زنان ممکن است متوجه تاخیرهای مکرر در قاعدگی شوند بدون اینکه خونریزی کاملا قطع شود. این الگوها نشانه‌ای از اختلال در عملکرد تخمدان یا عدم تعادل هورمونی هستند.
علاوه بر این علائم اصلی، نشانه‌های غیرمعمول یا همراه نیز ممکن است بروز کند. از جمله این علائم می‌توان به تغییرات خلق‌وخو، اضطراب، تحریک‌پذیری یا افسردگی اشاره کرد که ناشی از نوسانات هورمونی است. همچنین، ممکن است ترشحات واژینال کاهش یابد یا دچار تغییر شود. در برخی موارد، افزایش آکنه، رشد موی زائد (هیرسوتیسم) یا ریزش موی سر نیز دیده می‌شود، به ویژه اگر الیگومنوره ناشی از اختلالاتی مانند PCOS باشد.
علت و دلایل خونریزی کم در قاعدگی
سبک زندگی، نقش مهمی در بروز خونریزی کم در قاعدگی دارد. ورزش سنگین با کاهش چربی بدن و اختلال در ترشح هورمون‌ها می‌تواند باعث کاهش استروژن و در نتیجه کم شدن یا توقف خونریزی قاعدگی شود. از دید فیزیولوژیکی، کاهش کالری دریافتی در رژیم‌های سخت به ویژه بدون تعادل مواد مغذی بر محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-تخمدان اثر منفی گذاشته و باعث اختلال در تخمک‌گذاری می‌شود. همچنین، کم‌خونی ناشی از سوءتغذیه یا اختلالات تیروئیدی نیز می‌تواند نقش مهمی در این زمینه ایفا کند.
از نظر روان‌تنی، استرس مزمن باعث افزایش ترشح کورتیزول و اختلال در تعادل هورمونی می‌شود. محور HPA در مواجهه با اضطراب‌های شدید فعالیت GnRH را سرکوب و سیکل قاعدگی را مختل می‌کند. در رویکردهای روان‌پریشی، باور بر این است که بدن به وضعیت‌های احساسی پاسخ فیزیولوژیکی می‌دهد. به همین دلیل، در زنان با اضطراب، فشار روانی یا حتی وسواس، تغییراتی در عملکرد هورمونی دیده می‌شود. سبک زندگی متعادل همراه با تغذیه مناسب، فعالیت بدنی و مدیریت استرس، کلید بازگشت به چرخه قاعدگی سالم است.
چه زمانی خونریزی کم در قاعدگی نگران‌کننده است؟
خونریزی کم در قاعدگی زمانی نگران‌کننده است که الگوی آن با چرخه طبیعی فرد تفاوت قابل توجهی داشته باشد یا همراه با علائم دیگری ظاهر گردد. در حالت نرمال، چرخه قاعدگی بین ۲۱ تا ۳۵ روز طول می‌کشد و خونریزی بین ۲ تا ۷ روز ادامه دارد. اگر فاصله بین پریودها بیش از ۳۵ روز شود، تعداد دفعات آن در سال به کمتر از ۸ بار کاهش یابد، یا حتی خونریزی بسیار سبک‌تر از حد معمول گردد، لازم است به بررسی دقیق‌تری فکر کرد.
اختلالات هورمونی در بروز الیگومنوره
هورمون‌ها، نقش کلیدی در تنظیم چرخه قاعدگی دارند و هرگونه اختلال در محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-تخمدان می‌تواند منجر به الیگومنوره شود. هیپوتالاموس با ترشح GnRH، هیپوفیز را برای ترشح LH و FSH تحریک می‌کند. این دو هورمون مستقیما بر عملکرد تخمدان‌ها تاثیر می‌گذارند و تخمک‌گذاری و ترشح استروژن و پروژسترون را تنظیم می‌کنند. هرگونه اختلال در این مسیر، از جمله کاهش یا بی‌نظمی در ترشح GnRH، می‌تواند چرخه قاعدگی را مختل و باعث کاهش تعداد یا شدت پریودها شود.
عواملی مانند استرس مزمن، کاهش وزن شدید، ورزش سنگین یا بیماری‌های سیستمیک می‌توانند عملکرد هیپوتالاموس را سرکوب نموده و باعث اختلال در ترشح GnRH شوند. بعلاوه، تومورها یا اختلالات عملکردی در غده هیپوفیز (مانند پرولاکتین بالا) یا تخمدان‌ها (مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک) نیز می‌توانند این محور را مختل کنند. بنابراین، بررسی کامل عملکرد هورمونی بدن، از جمله سطح LH، FSH، پرولاکتین، استروژن و سایر هورمون‌ها برای تشخیص دقیق الیگومنوره ضروری است.
چه بیمارانی ممکن است مستعد الیگومنوره باشند؟
در حالت کلی، افرادی که به بیماری زیر مبتلا هستند، مستعد خونریزی کم در قاعدگی می‌باشند:
- سوءتغذیه
- پرولاکتینوما
- دیابت نوع ۱ و ۲
- کاهش وزن شدید
- تومورهای هیپوفیز
- بیماری‌های روحی شدید
- کم‌کاری و پرکاری تیروئید
- اختلال عملکرد هیپوتالاموس
- نارسایی زودرس تخمدان (POI)
- سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS)
روش‌های پزشکی برای تشخیص الیگومنوره
برای تشخیص الیگومنوره، پزشک ابتدا با بررسی سابقه و الگوی قاعدگی بیمار شروع می‌کند و سپس از چندین روش تشخیصی بهره می‌گیرد. در ادامه، مراحل بررسی‌های پزشکی را در قالب جدول نشان می‌دهیم که برای تشخیص دقیق علت الیگومنوره به‌کار می‌روند:
| مرحله یا ابزار تشخیص | هدف و کاربرد | |||
| بررسی سابقه پزشکی و الگوی قاعدگی |
|
|||
| آزمایش خون (هورمونی) | اندازه‌گیری سطوح FSH، LH، استروژن، تستوسترون، پرولاکتین، TSH، T3 و T4 | |||
| سونوگرافی ترانس‌واژینال | بررسی ساختار رحم و تخمدان‌ها؛ شناسایی کیست تخمدان، ضخامت آندومتر یا ناهنجاری آناتومیک | |||
| آزمایش پرولاکتین و MRI هیپوفیز | در صورت پرولاکتین بالا یا علائم اختلال هیپوفیزی؛ بررسی تومورها یا ناهنجاری‌های مغزی | |||
| بررسی آنتی‌مولرین هورمون (AMH) | ارزیابی ذخیره تخمدانی به ویژه در بررسی‌های ناباروری | |||
| نمونه‌برداری از آندومتر | در صورت نگرانی از نازک‌شدن یا رشد غیرطبیعی مخاط رحم به ویژه در زنان بالای ۳۵ سال |
خونریزی کم در قاعدگی و سندرم تخمدان پلی‌کیستیک
خونریزی کم در قاعدگی یا الیگومنوره، یکی از علائم شایع سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) است. در این اختلال، عدم تعادل هورمونی به ویژه افزایش آندروژن‌ها و مقاومت به انسولین، موجب اختلال در تخمک‌گذاری و کاهش یا بی‌نظمی در قاعدگی می‌شود. از منظر فیزیولوژیکی، رشد ناکامل فولیکول‌ها در تخمدان‌ها بدون تخمک‌گذاری باعث ضخیم شدن آندومتر بدون ریزش منظم آن می‌شود که به صورت خونریزی کم یا نادر بروز می‌کند. این الگوی غیرطبیعی در قاعدگی اغلب نشانه‌ای از اختلال در محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-تخمدان در زنان مبتلا به PCOS است.
ارتباط بین الیگومنوره و بیماری‌های متابولیک در چارچوب PCOS به ویژه مهم است، زیرا مقاومت به انسولین و افزایش وزن می‌توانند عملکرد تخمدان را مختل و به اختلالات قاعدگی منجر شوند. زنان مبتلا به PCOS معمولا در معرض خطر بالاتری برای دیابت نوع ۲، اختلالات چربی خون و بیماری‌های قلبی هستند. بنابراین، الیگومنوره نه‌تنها نشانه‌ای از اختلالات هورمونی بوده، بلکه هشداری برای وجود یا بروز بیماری‌های متابولیک نیز به شمار می‌آید.
درمان‌های غیردارویی برای خونریزی کم در قاعدگی
تغذیه مناسب به ویژه مصرف چربی‌های سالم، پروتئین کافی و ویتامین‌های گروه B، ویتامین D، آهن و روی، نقش مهمی در تعادل هورمونی و تحریک تخمک‌گذاری دارد. مصرف غذاهای حاوی فیتواستروژن مانند سویا، دانه کتان و سبزیجات برگ‌دار نیز می‌تواند در تنظیم سیکل قاعدگی موثر باشد. پرهیز از رژیم‌های سخت یا گیاه‌خواری بدون مکمل برای حفظ عملکرد تخمدان‌ها ضروری است.
علاوه بر این، مدیریت استرس از طریق یوگا، مدیتیشن، طب سوزنی و تکنیک‌های تنفسی عمیق باعث کاهش ترشح کورتیزول و بهبود عملکرد محور HPA می‌شود. همچنین، مکمل‌هایی مانند ویتامین B6، منیزیم، آداپتوژن‌هایی مانند اشواگاندا و مکای پرویی نیز می‌توانند به تعادل هورمونی کمک کنند. این رویکرد تلفیقی با در نظر گرفتن جنبه‌های جسمی، روانی و تغذیه‌ای به جای تمرکز صرف بر دارو، راهکاری جامع برای درمان هایپومنوره ارائه می‌دهد.
آیا خونریزی کم در قاعدگی می‌تواند باعث ناباروری شود؟
بله، خونریزی کم در قاعدگی می‌تواند نشانه‌ای از اختلال در تخمک‌گذاری باشد که به طور مستقیم بر باروری تاثیر می‌گذارد. الیگومنوره یا خونریزی‌های نادر و کم‌مقدار اغلب با نبود یا نارسایی تخمک‌گذاری همراه است، وضعیتی که در آن تخمدان‌ها تخمک آزاد نمی‌کنند یا این فرایند به درستی انجام نمی‌شود. در غیاب تخمک‌گذاری منظم، امکان لقاح و بارداری کاهش می‌یابد. کاهش استروژن ناشی از این اختلال نیز ممکن است بر ضخامت آندومتر تاثیر گذاشته و محیط مناسبی برای لانه‌گزینی ایجاد نکند.
در بلندمدت، ادامه این اختلالات می‌تواند نه‌تنها باروری را مختل کند، بلکه سلامت عمومی را نیز به خطر اندازد. عدم تعادل هورمونی مداوم ممکن است موجب تنبلی تخمدان، کیست‌های تخمدانی یا حتی آتروفی آندومتر شود. عدم درمان نیز منجر به افزایش خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند سندرم متابولیک و سرطان آندومتر خواهد شد. بنابراین، ارزیابی دقیق علت خونریزی کم در قاعدگی و مداخله زودهنگام، نقش مهمی در حفظ قدرت باروری و سلامت زنان ایفا می‌کند.
الیگومنوره در دوران پیش‌یائسگی: تغییرات طبیعی یا نشانه بیماری؟
الیگومنوره در دوران پیش‌یائسگی می‌تواند بخشی از روند طبیعی کاهش عملکرد تخمدان باشد، اما در برخی موارد ممکن است نشانه بیماری نیز تلقی شود. با نزدیک شدن به یائسگی، کاهش تدریجی در تعداد و کیفیت فولیکول‌ها منجر به بی‌نظمی در تخمک‌گذاری و کاهش فرکانس قاعدگی می‌گردد. در این دوره، کم شدن خونریزی یا فواصل طولانی‌تر بین دوره‌ها به ویژه در زنان بالای ۴۰ سال، اغلب طبیعی است و بخشی از روند انتقال به یائسگی محسوب می‌شود.
با این حال، در سنین پایین‌تر یا در مواردی که الیگومنوره با علائم دیگر مانند رشد موهای زائد، آکنه، افزایش وزن یا خونریزی غیرطبیعی همراه باشد، باید به بیماری‌هایی مانند سندرم تخمدان پلی‌کیستیک، اختلالات تیروئیدی یا پرولاکتین بالا شک کرد. در زنان جوان‌تر، الیگومنوره معمولا پاتولوژیک بوده و نیازمند بررسی‌های دقیق هورمونی و متابولیک است. در نتیجه، تفسیر الیگومنوره باید متناسب با سن، سابقه باروری و علائم همراه باشد تا بتوان بین تغییرات فیزیولوژیک و نشانه‌های بیماری تمایز قائل شد.
تاثیر قرص‌های ضدبارداری بر الگوی خونریزی قاعدگی
مصرف قرص‌های ضدبارداری ترکیبی یا حاوی پروژسترون می‌تواند موجب تغییر در الگوی خونریزی قاعدگی شود و گاه منجر به الیگومنوره یا حتی آمنوره گردد. این داروها با مهار تخمک‌گذاری و نازک کردن آندومتر، خونریزی ماهانه را کاهش داده یا حذف می‌کنند. در برخی موارد، زنان عمدا از این قرص‌ها برای کاهش درد یا کنترل خونریزی شدید استفاده می‌کنند. در این حالت، الیگومنوره معمولا عملکردی و برگشت‌پذیر است و در صورت ادامه مصرف مشکلی برای سلامت محسوب نمی‌شود.
البته، قطع مصرف قرص‌های ضدبارداری هم می‌تواند منجر به تاخیر در بازگشت قاعدگی شود که گاهی تا چند ماه به طول می‌انجامد. این وضعیت ناشی از تطبیق مجدد محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-تخمدان با شرایط جدید بدون داروی هورمونی است. اگر تا ۳ تا ۶ ماه پس از قطع مصرف قاعدگی بازنگردد، احتمال وجود اختلال زمینه‌ای مانند PCOS یا کاهش ذخیره تخمدانی مطرح می‌شود. بنابراین، الیگومنوره پس از قطع مصرف قرص نباید نادیده گرفته شود و نیازمند بررسی دقیق هورمونی و تخمدانی است، به ویژه در زنانی که قصد بارداری دارند.
چه زمانی برای درمان الیگومنوره به متخصص زنان مراجعه کنیم؟
مراجعه به متخصص زنان، زمانی ضروری است که الیگومنوره بیش از ۳ ماه ادامه یابد، به ویژه اگر با علائم همراه مانند رشد موهای زائد، آکنه، افزایش وزن، ترشح شیر از پستان یا درد لگن همراه باشد. همچنین اگر فرد قصد بارداری دارد و چرخه قاعدگی وی نامنظم یا بسیار کم است، ارزیابی تخصصی برای بررسی اختلالات تخمک‌گذاری، ذخیره تخمدانی یا بیماری‌هایی مانند PCOS یا اختلالات تیروئیدی توصیه می‌شود.
جمع بندی
الیگومنوره یا خونریزی کم در قاعدگی، اگرچه در برخی موارد می‌تواند طبیعی و بی‌خطر باشد، اما در بسیاری از شرایط نیاز به بررسی دقیق پزشکی دارد. شناسایی علائم هشداردهنده، مانند فاصله‌های طولانی بین قاعدگی‌ها یا کاهش قابل توجه حجم خونریزی می‌تواند به تشخیص زودهنگام مشکلات زمینه‌ای مانند اختلالات هورمونی، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک یا بیماری‌های تیروئیدی کمک کند. از این رو، مراجعه منظم به متخصص زنان و پیگیری هرگونه تغییر در الگوی قاعدگی اهمیت بالایی دارد.
درمان الیگومنوره بسته به علت اصلی آن متفاوت است و ممکن است شامل تغییرات سبک زندگی، داروهای هورمونی، درمان بیماری‌های زمینه‌ای یا کاهش استرس باشد. با انتخاب روش درمانی مناسب و تحت نظر بودن توسط پزشک، می‌توان نظم چرخه قاعدگی را بازیابی کرد و از بروز عوارض بلندمدت جلوگیری نمود. آگاهی، توجه به تغییرات بدن و مراقبت‌های پزشکی منظم، کلید حفظ سلامت باروری و تعادل هورمونی زنان است.
سوالات متداول
- آیا الیگومنوره می‌تواند بدون علت مشخصی بروز کند؟
بله، در برخی موارد ممکن است علت خاصی یافت نشود و الیگومنوره تحت عنوان ایدیوپاتیک طبقه‌بندی شود، به ویژه در نوجوانان یا در مراحل اولیه بلوغ.
- آیا مصرف کافئین یا الکل می‌تواند در الیگومنوره نقش داشته باشد؟
مصرف زیاد کافئین و الکل به طور غیرمستقیم از طریق اختلال در خواب، استرس یا تغییرات متابولیک، بر نظم قاعدگی تاثیر می‌گذارد.
- آیا استفاده طولانی‌مدت از IUD هورمونی می‌تواند باعث الیگومنوره شود؟
بله، IUD حاوی لوونورژسترل معمولا باعث کاهش تدریجی خونریزی قاعدگی و حتی آمنوره در برخی زنان می‌شود.