بانوان در طول زندگی با تجربه‌های متفاوتی در آناتومی بدن خود روبه‌رو می‌شوند. یکی از مهم‌ترین مشکلات که اکثریت خانم‌ها مخصوصاً در سنین باروری با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند تنبلی تخمدان یا به‌اصطلاح تخمدان پلیکیستیک است. پزشکان هنوز برای این مشکل دلیل مشخصی پیدا نکرده‌اند؛ اما بر اساس تحقیقات انجام شده ژنتیک یکی از عوامل مهم در بروز این چالش محسوب می‌شود. بانوانی که به این سندروم مبتلا هستند معمولاً افزایش میزان هورمون‌های مردانه یا پریودهای طولانی‌مدت را دارند. توجه داشته باشید که سندروم تخمدان پلیکیستیک تأثیر زیادی بر باروری شما نیز دارد البته با تغییر سبک زندگی می‌توان تا حدودی از بروز این مشکل جلوگیری کرد. در این مقاله از تافته قصد داریم تا علاوه بر توضیح این سندروم علائم و روش‌های درمان این بیماری را نیز توضیح دهیم. با ما همراه باشید.
منظور از تنبلی تخمدان یا سندروم تخمدان پلیکیستیک چیست؟
قبل از هر چیز ذکر این نکته ضروری است که تنبلی تخمدان و سندروم تخمدان پلیکیستیک (PCOS) دو مفهوم جداگانه هستند و کاربرد این دو مفهوم به یک معنا غلط است. عوامل مختلفی مانند ژنتیک در ایجاد سندروم تخمدان پلیکیستیک نقش دارند و معمولاً ۲.۲ درصد تا ۲۶.۷ از بانوان به خصوص در سنین باروری به این بیماری مبتلا می‌شوند. جالب است بدانید ۷۰ درصد از خانم‌هایی که به این بیماری مبتلا هستند از وجود آن اطلاعی ندارند. به طور کلی تنبلی تخمدان بر هورمون‌های نظم‌دهنده فرایند قاعدگی و مرحله تخمک‌گذاری اثرگذار است. همان‌طور که می‌دانید سیکل قاعدگی برای بانوان شامل چهار مرحله پریود، فاز فولیکولی، تخمک‌گذاری و در نهایت لوئتال است.
در فولیکولار سیکل عادت ماهیانه، چند فولیکول در تخمدان رشد می‌کنند. در این مرحله با رشد کافی و اندازه یکی از فولیکول‌ها بالغ می‌شود. در این شرایط فولیکول بالغ با ترشح هورمون مهارکننده مانع از رشد دیگر فولیکول‌ها می‌شود و آن‌ها را از بین می‌برد. در حقیقت فولیکول بالغ از مقادیر زیادی از تخمک تشکیل شده است و زمانی که از درون فولیکول آزاد شوند مرحله تخمک‌گذاری شروع می‌شود. تنبلی تخمدان در شرایطی است که تخمک‌گذاری صورت نگیرد. در چنین حالتی با باقی‌ماندن فولیکول‌های ریز در تخمدان پلیکیستیک ایجاد می‌شود. شروع برای تشخیص و درمان این بیماری همراه کاهش وزن تأثیر زیادی در کاهش عوارض طولانی‌مدت این بیماری مانند دیابت نوع ۲ و بیماری‌های قبلی دارد.
انواع مختلف تنبلی تخمدان
تخمدان پلیکیستیک بر اساس عوامل ایجادکننده آن چهار نوع متفاوت دارد که شامل:
- تنبلی تخمدان مقاوم به انسولین (Insulin-resistant PCOS)
- نوع التهابی سندروم تخمدان پلیکیستیک (Inflammatory PCOS)
- تخمدان پلیکیستیک آدرنال (Adrenal PCOS)
- تخمدان پلیکیستیک ناشی از مصرف قرص (Post-pill PCOS)
توجه داشته باشید که پزشکان برای تعیین روش درمانی مؤثر بر اساس خفیف یا شدید بودن این بیماری تصمیم‌گیری می‌کنند.
علائم مختلف تنبلی تخمدان
علائم مختلف بروز تنبلی تخمدان از هر فردبه‌فرد دیگر متفاوت است. بر اساس تحقیقات انجام شده حدود ۵۰ درصد از بانوان مبتلا به این بیماری هیچکدام از این علائم را ندارند. البته برخی از بانوان با به هم ریختگی در چرخه پریود، افزایش وزن، مشکلات بارداری و… از این سندروم آگاهی پیدا می‌کنند. رایج‌ترین علائم تنبلی تخمدان شامل موارد زیر است:
خونریزی شدید قاعدگی
بانوان مبتلا به سندروم تخمدان پلیکیستیک دیواره رحم ضخیم‌تری دارند، به همین علت بعد از یک دوره طولانی قاعدگی‌های سنگین‌تر و خونریزی بیشتری را دارند. توجه داشته باشید که حفظ بهداشت و رعایت نکات بهداشتی تا حدود زیادی از بروز عفونت و ایجاد استرس برای شما جلوگیری می‌کند. برای این منظور می‌توانید از نوار بهداشتی‌های تافته در انواع مختلف سایزها استفاده کنید.
افزایش وزن
نتایج مطالعات پزشکی ثابت کرده است که ۸۰ درصد از بانوان مبتلا به تخمدان پلیکیستیک دچار اضافه وزن هستند. افزایش وزن در بانوان با مقاومت به انسولین و زیادشدن هورمون‌های مردانه همراه است که در نتیجه آن علائم دیگر را افزایش می‌دهد. توجه داشته باشید که کاهش وزن تا حدود زیادی باعث نظم سیکل قاعدگی و فرایند تخمک‌گذاری می‌شود.
پریودهای نامنظم
بانوانی که تخمک‌گذاری ندارند پوشش داخلی رحم آن‌ها تخریب نمی‌شود و در نتیجه عادت ماهیانه را تجربه نمی‌کنند. برای بانوان مبتلا به سندروم تخمدان پلیکیستیک پریود در طول سال در کمتر از ۸ دوره است یا هرگز رخ نمی‌دهد.
افزایش رشد موهای زائد
خانم‌هایی که به عارضه سندروم تخمدان پلیکیستیک دچار هستند با رشد موهای کلفت و مردانه بر روی چانه، دور ناف، صورت، شکم و سینه‌ها روبه‌رو می‌شوند.
تیرگی پوست نواحی مختلف بدن
مقاومت به انسولین برای بانوان مبتلا به سندروم تخمدان پلیکیستیک که به آن آکانتوزیس نیگریکانس نیز می‌گویند باعث ایجاد لکه‌های تیره در قسمت‌های مختلف بدن مانند کشاله ران، زیر سینه‌ها و روی گردن می‌شود.
علت ایجاد تنبلی تخمدان (PCOS) چیست؟
معمولاً بانوان از سن ۱۵ تا ۴۵ سالگی با تنبلی تخمدان روبه‌رو می‌شوند. با این وجود اصلی‌ترین علت‌های ایجاد تنبلی تخمدان شامل موارد زیر است:
تجربه اضطراب و استرس
زمان تجربه اضطراب و استرس بدن هورمون کورتیزول را ترشح می‌کند. هورمون کورتیزول افزایش آندروژن‌ها و عدم تخمک‌گذاری را به همراه دارد.
اضافه‌وزن بالا
اضافه‌وزن یکی از مهم‌ترین عوامل در مقاومت به انسولین است که احتمال ابتلا به سندروم تخمدان پلیکیستیک و دیابت نوع ۲ را بالا می‌برد. درصد زیادی از بانوان مبتلا به تخمدان پلیکیستیک مبتلا به اضافه وزن یا BMI بالای ۳۰ هستند.
اختلالات غده فوق‌کلیه
تجربه اضطراب بالا و اضافه‌وزن شدید موجب می‌شود تا غده فوق‌کلیه میزان زیادی از آندروژن‌ها را تولید کند و این امر در نهایت تنبلی تخمدان را به همراه دارد.
مقاومت به انسولین
انسولین توسط پانکراس برای تولید انرژی از قند موجود در مواد غذایی تولید می‌شود. در شرایطی که سلول‌های بدن توانایی استفاده درست از انسولین را نداشته باشند تولید آن توسط پانکراس بیشتر می‌شود. وجود انسولین اضافی در بدن تحریک تخمدان‌ها، افزایش سطح هورمون‌های مردانه و عدم تخمک‌گذاری را به همراه دارد. به‌طورکلی می‌توان گفت حدود ۷۰ درصد از بانوان مبتلا به سندروم تخمدان پلیکیستیک به انسولین مقاوم هستند.
ژنتیک
سندروم تخمدان پلیکیستیک تحت‌تأثیر الگوی وراثتی افراد قرار دارد؛ بنابراین این بیماری توسط ژن‌ها به افراد یک خانواده هم می‌تواند منتقل شود.
از دیگر عوامل بروز تنبلی تخمدان در بانوان شامل موارد زیر است:
- مصرف دخانیات و مشروبات الکلی
- غده و تومور در مغز
- شیمی‌درمانی و پرتودرمانی
آیا راهی برای درمان تنبلی تخمدان وجود دارد؟
برای درمان تنبلی تخمدان بر اساس شدت این بیماری روش‌های مختلفی وجود دارد. همان‌طور که گفته شد تنبلی تخمدان باعث ناباروری، آکنه، چاقی و… می‌شود. به‌طورکلی افراد برای درمان این بیماری از دو روش دارویی و تغییر سبک زندگی استفاده می‌کنند. در ادامه هر یک از این دو روش را توضیح می‌دهیم.
درمان‌های دارویی
پزشکان برای تنظیم سیکل قاعدگی مصرف داروهای زیر را تجویز می‌کنند:
پروژستین درمانی: اگر بانوان به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز هر ماه یا دو ماه یکبار پروژستین مصرف کنند نه تنها سیکل قاعدگی منظمی خواهند داشت بلکه در برابر سرطان آندومتر نیز مقاوم خواهند شد. توجه داشته باشید که پروژستین باعث بهبود سطح آندوژن نمی‌شود و از بارداری نیز جلوگیری نمی‌کند.
مصرف قرص‌های ضدبارداری ترکیبی: مصرف قرص‌های حاوی استروژن و پروژستین باعث کاهش تولید آندروژن می‌شود و در نتیجه میزان استروژن در بدن را تنظیم می‌کند. تعادل هورمونی در بدن نقش مهمی در کاهش ابتلا به سرطان آندومتر در بین افراد مبتلا به PCOS دارد و همچنین رشد موهای زائد، تولید آکنه و خونریزی‌های نامنظم نیز کاهش پیدا می‌کند.
اصلاح سبک زندگی
همان‌طور که گفته شد کاهش وزن یکی از عوامل مؤثر در بهبود و جلوگیری از ابتلا به عارضه تخمدان پلیکیستیک است. پزشکان برای کاهش وزن مصرف رژیم غذایی کم‌کالری و ورزش مستمر را توصیه می‌کنند. توجه داشته باشید که کاهش وزن می‌تواند نقش مؤثری در افزایش نقش داروها در بهبود فرد داشته باشد همچنین ناباروری را تا حد زیادی کاهش می‌دهد.
درپیش‌گرفتن روش‌های زیر می‌تواند تا حدودی زیادی عارضه تخمدان پلیکیستیک را بهبود ببخشد:
- در رژیم غذایی خود تا حدود زیادی مصرف کربوهیدرات را کاهش دهید. مصرف کربوهیدرات‌های پیچیده؛ مانند میوه، غلات، سبزی‌ها و… مفید است.
- افزایش فعالیت روزانه و ورزش منظم تأثیر زیادی در کاهش مقاومت به انسولین و بهبود سندروم تخمدان پلیکیستیک دارد.
عوارض مختلف تنبلی تخمدان چیست؟
عوارض ناشی از سندروم تخمدان پلیکیستیک شامل موارد زیر است:
- سقط‌جنین یا زایمان زودرس
- اختلالات خوردن
- احساس اضطراب و افسردگی شدید
- ابتلا به سرطان آندومتر
- ناباروری
- التهابات شدید در کبد به‌خاطر تجمع چربی
- دیابت نوع ۲
زمان مناسب برای مراجعه به پزشک
همان‌طور که می‌دانیم سندروم تخمدان پلیکیستیک عوارض مختلفی مانند سرطان آندومتر، ناباروری، ابتلا به دیابت و… دارد؛ بنابراین با مشاهده علائم آن باید سریعاً به پزشک متخصص مراجعه کرد. این علائم شامل موارد زیر است:
- عدم موفقیت برای بارداری به مدت یک سال
- قاعدگی‌های نامنظم و سیکل پریود کمتر از ۲۱ روز و بیشتر از ۳۵ روز
- افزایش رشد موهای زائد در قسمت‌های مختلف بدن
- تجربه علائم دیابت مانند تشنگی، گرسنگی، تاری دید و…
سخن آخر
همان‌طور که گفته شد به این نتیجه می‌رسیم که سندروم تخمدان پلیکیستیک یکی از بیماری‌های رایج برای بانوان است که چالش‌های زیادی را به همراه دارد. بسیاری از بانوان تا زمانی که با عدم موفقیت در بارداری روبه‌رو نشوند یا اضافه‌وزن شدیدی را تجربه نکنند از این بیماری اطلاعی ندارند. بانوان باید مشاهده کوچک‌ترین تغییرات در سیکل قاعدگی و فرایند پریود خود به پزشک مراجعه کنند و علت آن را بررسی کنند. توجه داشته باشید که سبک زندگی سالم مانند ورزش مستمر و رژیم غذایی تأثیر زیادی در کاهش ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها دارد.